"Hiện nay nhân loại đang trãi qua thời kỳ khủng hoảng trầm trọng. Trật tự và thanh bình thuở xưa không còn nữa. Luân lý sụp đổ, nhân tâm sa đọa. Đối với những kẻ hoài nghi. Thượng Đế chỉ còn là tiếng suông. Họ không biết rằng trên Cao Đài kia ngự trị một Đấng Chi Tôn, chúa tể cả vũ trụ loài người.

"Xưa kia các dân tộc vì thiếu phương tiện xê dịch nên xa nhau, không quen biết nhau. Đức Chí Tôn đã tạo nên trong những thời kỳ khác nhau, ở những địa phương khác nhau nền ngũ chi Đại Đạo :

1/- Nhơn Đạo (KHỔNG TỬ)
2/- Thần Đạo (KHƯƠNG THÁI CÔNG)
3/- Thánh Đạo (GIÊSU)
4/- Tiên Đạo (LÃO TỬ)
5/- Phật Đạo (THÍCH CA MÂU NI)

"Mỗi chi đặt trên những phong tục riêng biệt của nơi phát nguyên.
"Ngày nay, giữa năm châu sự giao thông trở nên thuận tiện. Nhân loại hiểu biết nhau hơn, ước mong cảnh thanh bình thực sự. Nhưng vì sự hiện hữu của các giáo phái khác nhau mà loài người không sống hòa hợp với nhau được. Cho nên, Đức Chí Tôn quyết định hợp nhất ngũ chi để đưa về Đại Đạo Cao Đài duy nhất"

Đức Phạm Hộ Pháp giải thêm về ngũ chi như sau :-

Phật Đạo thì có Bà La Môn Giáo (Bramanisme), Thích Ca Mâu Ni (Cakimouni), Pythagore giáo.
-Tiên giáo thì có Lão giáo (Taoisme), Vạn Pháp giáo.
-Thánh giáo thì có Thiên Chúa Giáo (Christianisme), Gia Tô (Catholicisme), Tin Lành (Protestantisme), Hồi Giáo (Mahométantisme).
-Thần Đạo thì có Trung Hoa phong thần, Hy Lạp phong thần, Ai Cập phong thần.
-Nhơn Đạo thì có socrate, Platon, Mạnh Tử, Thanh Sơn (Tân Luật, Pháp Chánh Truyền, Paris Gasnier 1952, trang 112).

Xem thế, Đạo Cao Đài là tôn giáo bao dung rộng rãi, nhận mọi tôn giáo đã có từ trước. Với lý tưởng Đại Đồng đó, Tiến sĩ Nguyễn Trung Thành ở Đức nói : "Với chủ trương hòa đồng hòa hợp như thế, dù có viết biết bao nhiêu luận án về triết lý, giáo lý Cao Đài cũng không bao giờ cạn lời, hết ý" (Thư từ Tây Đức ngày 17-12-1971)

Đại lễ Vía Đức Cao Đài lần thứ 48
(Thông qua Nghiên cứu vụ 1974)
HT. Trần Văn Rạng

 

Phần Dẫn Nhập

KHÁI QUÁT VỀ ĐẠO CAO ĐÀI

Đạo Cao Đài, một nền Tân Tôn giáo phát sinh trong thời đại khoa học tiến bộ, tại miền Nam nước Việt Nam, manh nha từ những buổi phò cơ thỉnh Tiên vào năm 1902 ở Thủ Dầu Một và Phú Quốc của ông Phủ Ngô Văn Chiêu (1) do ảnh hưởng đọc nhiều sách Pháp về Thần linh học của Camile Flamrion, Allan Kardec, Léon Denis, Henri Durville .. (2)

Đến năm 1925, tại Sài gòn một nhóm công chức của chính quyền Pháp như các ông Phạm Công Tắc, Cao Quỳnh Cư, Cao Hoài Sang (3) họp nhau xây bàn (4) có các Thần linh giáng cho thi, đến ngày 16-12-1925 thì đổi hẳn sang phò loan hay cầu cơ (5) được nhiều tiên tri phù hợp với Đức Cao Đài giáng dạy cho ông Ngô Văn Chiêu ở Phú Quốc.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1)PHILIPPE D'ARSCHOT, "Le Cao daisme" Messaga d' Extrême Orient, năm thứ hai số 6 (1972) tr 423-424 lịch sử quan phủ Ngô Văn Chiêu (1978-1932) Saigon 1962 tr 22-23.

(2)NGUYỄN TRẦN HUÂN, "Historie d'une seckreligieuse au Viet Nam". In trong Tradition et révolution au Viet Nam Paris, Ed.Anthropos, 1971, tr 194.

Gần một năm sau vào ngày 7 tháng 10 năm 1926 các đệ tử đầu tiên như Lê Văn Trung, Lâm Ngọc Thanh, Phạm Công Tắc … tất cả 28 người đứng tên xin khai tịch đạo Cao Đài với Thống đốc Nam Kỳ LEFOL (6) nhưng mãi đến ngày 15-10-Bính Dần (18-11-1926) Đạo Cao Đài mới thực sự làm lễ khai đạo tại Từ Lâm Tự (chùa Gò Kén) Tây Ninh (7). Hôm khai đạo, hai tín hữu làm điều tà mị, chủ chùa này là Hoà thượng Như Nhãn đòi chùa lại, nên các chức sắc, ba tháng sau phải dời Thánh tượng về làng Long Thành, cách đó 5 km, xây một Thánh Thất mới cạnh đường liên tỉnh 13 (tức Tòa Thánh Tây Ninh hiện nay) (8)

1/- Cao Đài giáo và cơ bút :

Cao Đài giáo tin có một ngoại giới nơi cõi vô hình, nên tin con người có linh hồn (theo từ riêng Thần học Cao Đài gọi là chân linh), giác quan khó tri thức được mà chỉ cảm thức, chơn thần là đệ nhị xác thân, khi còn xác phàm, rất khó xuất riêng ra đặng (xem phần II, chương II) (9). Cái chơn linh của con người như các Thần Thánh Tiên Phật huyền diệu vô cùng bất tiêu bất diệt (10) vì nó là một điểm linh quang của Đức Chí Tôn phân tánh, chánh chơn linh này mới tiếp điển thiêng liêng. Đó là đầu dây cơ bút Cao Đài, một Tôn giáo được mặc khải toàn diện của đấng toàn năng, chớ không do một xác phàm nào tạo ra (11). Tất cả giáo điều hình thức giáo hội, nghi lễ bàn liệu những hữu hình ở thế gian của Cao Đài giáo đều qua cơ bút mà hình thành.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(3)PH.D'ARSCHOT, sđd, tr 426 Trích lục tiểu sử chức sắc Tây Ninh. Thế đạo 1970, tr 27-30, TRẦN VĂN RẠNG, Đại Đạo danh nhân Tây Ninh. Thế đạo. Ông Ngô Văn Chiêu sau đắc vị Giáo tông (không nhận chức). Ông Phạm Công Tắc đắc vị Hộ pháp, ông Cao Quỳnh Cư đắc vị Thượng Phẩm và ông Cao Hoài Sang đắc vị Thượng Sanh.
(4) Xây bàn (Table taunante): Người tham dự để hai tay lên một chiếc bàn đã được kê hai chân đối diện, khi có thần linh giáng, chân bàn bằng thế gập ghềnh tự nhịp tùy theo khẩu ước mà viết ra thành chữ, như một nhịp là chữ A, hai nhịp là chữ A Ê…..
(5) PHAN VĂN TÂN cơ bút Đạo Cao Đài Sài gòn Hồn quê 1967, NGUYỄN VĂN SÂM "TÍN NGƯỠNG VIỆT NAM" Sài gòn văn khoa 1973. cầu cơ Đầu cơ làm thành một cái giỏ có bao vải vàng và có một cái cần dài bằng gỗ dâu, ở chốt có khắc đầu con chim loan, tại đó có cắm một cây bút để viết chữ lên trên mặt bàn . Khi cầu có hai người hai bên vịnh tay vào miệng giỏ, cần chuyển động viết ra chữ thật độc giả đọc chữ và điển ký ghi vào giấy.
(6) NGUYỄN TRUNG HẬU, Đại Đạo Căn nguyên, Sàai gòn. Tác giả xuất bản 1930, tr 23-25.
NGUYỄN TRẦN HUÂN, sđd, tr 196
(7) G. GOBRON, Historie et phy losophie du Cao Daisme Paris, dervy 1949.
(8) GOUVERNAMENT GÉNÉRALE DE L'INDOCHINE, Contribution à l'Historie des mouvements politiques de Pindoclrine francaise, quyển VII : Le Cao Daisme Hà Nội 1934 (chú thích xin viết tắt là contribution)
(9) Cao Quỳnh Cư, Luật tam thể, Tây Ninh 1962
(10) Thánh Ngôn Hiệp tuyển (quyển I). T.Ninh 1964, tr 6
(11) NGUYỄN LƯƠNG HƯNG "Vài nhận định về Cao Đài giáo, Sàigòn, Đại Đạo nguyệt san số 3 (1964), tr 34
 

2/- Một Tôn giáo tổng hợp :

Cao Đài hay Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ tức phổ độ chúng sanh lần thứ ba, vì giáo lý Cao Đài dạy là trước kia có Nhứt Kỳ phổ độ vào Thời Thượng cổ và Nhị kỳ phổ độ vào Thời Trung cổ (12) . Đạo Cao Đài làm sống lại những tinh hoa và chiết trung tư tưởng của các nền tôn giáo và hiệp ngũ chi. Tam giáo là hình thức của buổi đầu để hợp với mảnh đất Việt Nam mà tinh thần là vạn giáo, dưới hình thức qui hiệp ngũ chi gồm có : Nhơn Đạo, Thần Đạo, Thánh Đạo, Tiên Đạo và Phật Đạo. Đó là trường học năm lớp phù hợp với mọi sắc dân, mọi chính kiến và mọi giai cấp muốn tiến đến Cao Đài tôn giáo. (13)

Đấng Cao Đài là Jéhovanh của dân Héreux, Thiên chúa vô danh của dân Do Thái, Đức Chúa cha của Jésus Christ (14) của cả Hồi giáo và Bàla Môn giáo nữa (15).

Trên nóc bát quái của Tòa Thánh Tây Ninh có thờ ba ngôi (triniti) của Bà La Môn giáo là Brahma cưỡi huyền nga, Civa (Shiva) cưỡi rắn Naga bảy đầu, Krishna (hiện thân của Vishnou) cưỡi long giao (16).

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(12) PHAN TRƯỜNG MẠNH, Lavie du salut Cao Dai que, Saigon Lý Công Quán 1950, tr 52-58
(13) NGUYỄN LONG THÀNH, The path of a Cao Dai disciphe Tây Ninh 1970.
(14) Thánh Ngôn Hiệp Tuyển sđd tr 124
(15) Báo La Presse in dochinoise ra ngày 23-10-1932.
(16) Theo kinh Vệ Đà : Vishnou là vị thần bảo tồn

cưỡi chim thần Ganida. Civa cưỡi bò thần Nandin, ngực quấn đầy rắn thần. Đạo Cao Đài đã địa phương hóa Civa cưỡi rắn bảy đầu giống như Hộ Pháp Cao Đài.

Trong kinh lễ Cao Đài có xưng tụng các vị Thần này. "Thần Shiva còn giữ vai trò Avarapala tức là Hộ Pháp giữ cửa các đền thờ (17)

Ngoài việc thờ quá nhiều thần như vậy là một kinh nghiệm tôn giáo trong quá khứ để thu hút nhiều tín đồ. Bởi lẽ "Phật giáo nhiều thần thoại phép mầu, có vô số vị Thần Thánh làm trung gian giữa tín đồ và đấng tối cao đã thắng Phật giáo nguyên thủy. Cũng như Thiên chúa giáo đa sắc thái chú trọng tới bề ngoài đã thắng Kitô giáo giản dị nghiêm khắc thời nguyên thủy (19)

Cũng vì sự đa sắc thái của Cao Đài giáo khiến cho một vài tôn giáo bất bằng, vì họ quan niệm rằng không thể nào tập hợp các lãnh tụ tôn giáo trên một "thiên bàn" như Cao Đài giáo được. Đức Phạm Hộ Pháp đã giải thích rằng chữ thần thánh trong tôn giáo Cao Đài biểu thị một cách đơn giản những tinh thần đã hoàn toàn tách khỏi cái bản thể. Và đã tận lực tiến gần Đấng Cao Đài. Bởi đó mà Cao Đài giáo không gọi là Đấng Thượng Đế mà gọi là Đấng Chí Tôn, Đấng Tuyệt đối, Đấng Vĩnh cửu để khỏi chia rẽ phân loại, vì các tôn giáo có nguồn gốc chung (20).

Tắt một lời, Cao Đài giáo thừa hưởng tất cả di sản của các tôn giáo trên thế giới, sự hiện diện của Đạo Cao Đài chỉ do một tổng hợp sáng tạo mà có. Thế nên, chủ trương của Đạo Cao Đài là Đại Đồng tôn giáo, tất cả tôn giáo đều do một gốc mà ra (21). Gốc duy nhất đó là Cao Đài (Le trè Haut), tượng trưng bằng con mắt trái mở rộng (trái thuộc về dương) tức Thiên nhãn (21).

Đạo Cao Đài chọn biểu hiện Thiên Nhãn để tôn thờ, vì lẽ Đấng tối cao vô hình vô ảnh, nếu một vị giáo chủ bằng xương bằng thịt thì người Tây phương sẽ làm người Đông phương mặc cảm, và ngược lại, nên hình ảnh thi phân mắt thịt là hàng rào ngăn cách khó có thể thực thi một tôn giáo Đại Đồng. Lý đương nhiên, Đạo Cao Đài là nhất thần với biểu hiện Thiên Nhãn, còn những thể cách bày biện ngoài Thiên Nhãn chỉ là sự biểu lộ lòng tôn kính đối với hàng giáo lãnh của các tôn giáo, đồng thời để giúp việc truyền đạo của họ được mau chóng. Thật ra, không tôn giáo nào chỉ có một vị thần độc tôn, mà xung quanh không biết bao nhiêu vị thần khác.

3/- Thực trạng các phái đạo :

Đạo Cao Đài xuất hiện không bao lâu đã phổ độ chúng sanh từ thành thị đến nông thôn sằng dã. Được như vậy là do các giáo sĩ hết lòng đi phổ độ, phương tu đại đạo rộng rãi phù hợp với nguyện vọng con người. Theo Tân luật, Pháp Chánh truyền, Phương tu Đại Đạo có 3 con đường : con đường Nhơn Đạo, Đạo pháp (hay hành đạo phổ độ chúng sanh) và tịnh thất (hay vô vi luyện kỷ). Ba con đường này tiến sang hành và hài hòa với nhau, dù tu con đường nào cũng được Đức Chí Tôn cứu rỗi và Cửu Nương đưa về cõi thiêng liêng hằng sống. Chư vị thiên phong tiêu biểu cho ba con đường ấy đều đắc quả như Đức Hộ Pháp, Đức Quyền Giáo Tông Lê Văn Trung (con đường Hành Đạo), Đức Cao Thượng Sanh (con đường Nhơn Đạo) và Đức Ngô Minh Chiên, Đức Cao Thượng Phẩm (con đường vô vi luyện kỷ) (22) và nhiều vị khác nữa.

Trước sức bành trướng và lớn mạnh của Đạo Cao Đài chính quyền Pháp sợ đạo trở thành một phong trào ái quốc sẽ gây khó khăn cho họ. Họ tìm đủ mọi cách để ly gián làm cho người đạo nghi kỵ lẫn nhau mà chia rẽ. Từ năm 1931, khởi đầu là ông Nguyễn Văn Ca tách khỏi Tòa Thánh Tây Ninh về lập phái đạo ở Cầu Vỹ (Mỹ Tho) sau đó đến những vị khác, mà G. Gobron đã liệt kê được 11 phái đạo sau đây :

1/- Minh chơn lý (Nguyễn Văn Ca), 2/- Ban chỉnh đạo (Nguyễn Ngọc Tương), 3/- Tiên thiên (Lê Kim Tỵ), 4/- Thông thiên đài (Quách Văn Nghĩa), 5/- Liên hòa tông phái (Nguyễn Phan Long), 6/- Minh Chơn đạo (Cao Triều Phát), Trung hòa học phái (Trương Kế An), 8/- Tây tông vô cực (Nguyễn Bửu Tài), 9/- Tuyệt cốc (Nguyễn Ngọc Điền), 10/- Chiếu minh đàn (Tư Quỳnh), 11/- Nữ trung hòa phái (Ngọc Nhiên Hương) (23).

Sau đó, ông R.B.Smith giáo sư Trường Viễn Đông và Phi Châu thuộc Viện Đại học Luân Đôn có phát họa sơ đồ sự phân chia các phái đạo (24) mà Ngài Hồ Bảo Đạo cho là "nhận định không chính xác". Kế đến, ông Đồng Tân thuộc phái đạo Trung Hưng Bửu Tòa (Đà Nẵng) trong quyển "Lịch sử Cao Đài" tách rời hai phần vô vi và phổ độ, và đổ lỗi cho việc phân chia các phái đạp cho người này người kia gây ra, mà không giải thích đến tận nguồn gốc, bản chất của nó.

Từ ông G.Gobron, R.B.Smith đến ông Đồng Tân nhìn Đạo Cao Đài với thực trạng của nó chớ không hề nghiên cứu đến phần đạo pháp thiêng liêng.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(23)G.Gobron, sđd, tr 173-174
(24)R.B.Smith, An introduction to Caodaism : I.Origine and early history (335 tr) quyển XXXIII, tập 2, 1970; II.Beliefs and oranisations (573-589 tr), quyển XXXIII, tập 3 1970, tr 347.

Chủ đích của tôn giáo là coi trọng phần thiêng liêng hơn phần thể xác. Đạo Cao Đài về mặt đạo pháp từ buổi đầu đến nay vẫn nhất dĩ quán chi. Theo tiến trình lập đạo, Đức Phật Mẫu và Cửu vị Tiên Nương dạy đạo các vị có nguyên căn phò cơ để Đức Chí Tôn thâu làm môn đệ trước tiên. Nói các khác, Đức Cao Đài khi lập giáo thì lập Hiệp Thiên Đài (phần hồn) trước tiên rồi sau mới lập Cửu Trùng Đài (phân xác của đạo). Ngược lại, các phái đạo lập cái xác trước, rồi chính cái xác ấy mới tạo ra được cái hồn. Phái đạo lớn nhất là Ban Chỉnh Đạo, ông Nguyễn Ngọc Tương tha thiết kêu gọi chi vị thập nhị thời quân (phần hồn) buổi đầu về hợp tác nhưng trước sau như một thập nhị thời quân đều hành đạo tại tổ đình Tòa Thánh Tây Ninh.

Thế nên, các phái đạo tự lập ở các địa phương không cùng một hệ thống hành chánh đạo với Tòa Thánh Tây Ninh, nên gọi một từ ngữ cho đúng là "thực trạng các phái đạo" cần giải quyết cho êm ấm nhà đạo, chớ không gọi là chi phái. Bởi lẽ, "chi" (nhánh) phải có cội (thân chánh) mà thực chất nhiều Thánh Thất hiện nay tự lập, không từ một giáo lãnh nào ở Tòa Thánh Tây Ninh tách rời đứng ra dựng nên, mà cũng không chỉ có 12 chi như G.Gobron viết.

Việc thống nhất nền Đạo là trách nhiệm của con người. Đức Chí Tôn đã lập ra mối Đạo thống nhất tiến bộ. Con người vì mang thi phàm xác thịt lấy ý riêng mà tạo ra nghiệp quả cho mình, thì con người hãy ngồi lại với nhau tu sửa để dứt nghiệp trần thong dong trên đường Thánh Đức. Trong niềm lo chung đó, năm 1972, tất cả đại diện các phái Đạo họp tại Tòa Thánh Tây Ninh đồng ý thống nhất về tinh thần lấy Giáo lý và Kinh điển Cao Đài làm cơ bản. Đó là một chuyển biến quan trọng đánh dấu một bước ngoặc lớn trong lịch sử Đạo Cao Đài. Vả lại, sự phân chia các phái Đạo chỉ xảy ra trên giai tầng lãnh đạo, còn trong quần chúng tín đồ sống cộng yêu hòa ái. Lòng rung động khi nhìn thấy Thánh Thất, không cần biết của phái nào, sùng kính khi bước vào chánh điện nhìn lên Thiên Nhãn thấy và cảm thấy gần gũi, an ủi tâm hồn khi nghe câu kệ, lời Kinh "Đạo gốc bởi lòng thành tín hiệp". Thật vậy, Đạo Cao Đài đã thống nhất từ khi khai đạo tới nay, mà không thống nhất về cách hành đạo theo địa phương.

Tại Thánh Thất đầu tiên ở Gò Kén (Tây Ninh) Đức Chí Tôn đã giáng cơ (1926) ấn định tổ chức Giáo hội Cao Đài (1) như sau :

1/- Phần hồn gồm có Bát Quái Đài

Bát Quái Đài (Le Palais oc-togonal) là nơi nhà thờ Đức Chí tôn, Đức Tin của nhân loại và Thần, Thánh, Tiên, Phật có một nơi gọi là cung đạo, chính nơi này là chỗ cầu cơ phát xuất mọi giáo lệnh thiêng liêng.

Hiệp Thiên Đài : (Le Palais de la Médium) là nơi thông linh với Đức Chí Tôn và Thần, Thánh, Tiên, Phật do các chức sắc Hiệp Thiên Đài phò loan. Hộ Pháp chưởng quản Hiệp Thiên Đài coi về phần luật pháp, phụ giúp Hộ Pháp bên phải có Thượng Phẩm coi chi Đạo, bên trái có Thượng Sanh coi chi Thế.

Bên trái ba vị này có 12 chức sắc Hiệp Thiên Đài gọi là Thập nhị thời quân, chia làm ba chi :

-Chi Pháp : do Hộ Pháp chưởng quản gồm có : Bảo Pháp, Hiến Pháp, Khai Pháp và Tiếp Pháp coi về luật pháp của đạo. (2)

-Chi Đạo : do Thượng Phẩm chưởng quản gồm có bảo Đạo, Hiến Đạo, Khai Đạo và Tiếp Đạo coi về tịnh thất của đạo.

-Chi Thế : do Thượng Sanh chưởng quản gồm có Bảo Thế, Hiến Thế, Khai Thế và Tiếp Thế coi về mặt đời của Đạo.

Dưới Thập nhị thời quân còn có các chức sắc nhỏ hơn, từ trên xuống là : Tiếp dẫn đạo nhơn, chưởng ấn, cải trạng, Giám đạo, Thừa sử, Truyền trạng, Sĩ tải phụ giúp các vị thời quân về luật pháp và xử án (3).

Bên cạnh Hiệp Thiên Đài còn có Hội đồng nghiên cứu về chuyên môn (hay Hàn lâm viện Cao Đài) thuộc quyền Hộ Pháp và Giáo Tông gồm 12 gọi là thập nhị bảo quân (3a) các vị này đều được tuyển chọn trong hàng đại khoa bảng như tiến Sĩ, Bác Sĩ … như Bảo văn pháp quân (coi về văn hóa, văn minh, bảo tàng) Bảo sanh quân (coi về an sinh nhân loại), Bảo cô quân (coi về mọi mặt xã hội), Bảo quyền linh quân, Bảo học quân (coi về mọi ngành học thuật), Bảo y quân (coi về y dược học), Bảo thiên văn quân (coi về thiên văn và thổ nhưỡng), Bảo sĩ quân (coi về nếp sống văn minh), Bảo nông quân (coi về mọi ngành công nghiệp), Bảo thương quân (coi về kinh tế).

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) La constitution Religieuse du Caodaisme Paris Bervy 1953 tr 191 tr. Chú thích viết tắt là constitution Tân luật Pháp chánh truyền Paris Gasnier 1952, 176 tr.
(2)Tiếp là nhận, Khai là mở, Hiến là dâng, Bảo là giữ gìn.
(3) La constitution, sđd, tr 136-152
G. GOBRON, sđd, tr 151-152
R.B. SMITH, sđd, tr 585
(3a)Bảo văn được phong đầu tiên ngày 18-7-1928. Pháp chánh truyền ghi về 12 bảo quân ở tr 99.

2/- Phần xác : của đạo là Cửu Trùng Đài (Le Palais auxneuf marches).

Cửu Trùng Đài là guồng máy giáo hóa chúnh sanh do Giáo Tông chưởng quản, chia làm 3 phái :

- Phái thái (tức Phật giáo mặt áo vàng) coi 3 viện : Hộ viên, Lương viện và Công viện,
- Phái thượng (tức phái lão giáo mặc áo xanh) coi 3 viện : Học viện, y viện và nông viện,
- Phái ngọc (tức phái Nho giáo mặc áo đỏ) coi 3 viện : Hòa viện, Lại viện, Lễ viện.

Cửu Trùng Đài gồm 9 phẩm từ trên xuống là :

1/- Giáo tông (1 vị)
2/- Chưởng pháp (3 vị) từ đây trở xuống chia làm 3 phái
3/- Đầu sư (3 vị)
4/- Phối sư (36 vị), mỗi phái 12 vị trong đó cử ra 3 vị Chánh phối sư.
5/- Giáo sư 72 vị
6/- Giáo hữu (3000 vị) mỗi phái 1000 vị
7/- Lễ sanh không hạn định
8/- Chức việc : chánh, phó trị sự và thông sự tại mỗi hương đạo.
9/- Đạo hữu toàn thể tín đồ.

Nói chung Bát Quái Đài, Hiệp Thiên Đài, Cửu Trùng Đài hoạt động nhịp nhàng đồng nhất, thế nên việc phổ độ được hanh thông và phát triển mau lẹ. Sự xuất hiện của Đạo Cao Đài đã đáp ứng đúng ước vọng của quần chúng nên không bao lâu giáo lý Cao Đài đã làm rung động nông dân từ Nam chí Bắc Việt Nam vì nó phản ánh nguyện vọng xa xăm thầm kín của các dân tộc nông nghiệp Đông Nam Á Châu và vì nó chính là cái ý thức hệ sâu rộng để đáp ứng nhu cầu của xã hội khai phóng (4).

Do đó, kết quả việc phổ độ buổi đầu (1925-1931), tín đồ Cao Đài đã lên tới một triệu người (5). Nhưng theo tài liệu của Sở mật Thám Đông Dương lúc ấy Đạo Cao Đài chỉ có 105 Thánh Thất, năm sau tăng lên 128 (6), được khoảng nửa triệu tín đồ (7).

Năm 1937, Đạo Cao Đài có 1.027.000 tín đồ, riêng tại Nam Kỳ chiếm 980.000 người, ở miền Trung và Bắc kỳ 7.000 người (riêng Hà Nội có 4.000 người) và Campuchia lên tới 40.000 người gồm người Cao Miên, Hoa Kiều và Việt kiều (9).

Năm 1953, số tín đồ lên tới một triệu rưỡi người, chưa kể các chi phái, đến năm 1954 lên đến 2 triệu rưỡi người (10)

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(4) NGUYỄN ĐĂNG THỤC, sđd, tr 45
(5) Theo báo Progrès civique ra ngày 19-12-1931.
(6) Contribution, quyển Vii, tr 80
(7) R.B.SMITH, sđd, tr 342
(8) Tiểu sử Đức Quyền Giáo Tông Lê Văn Trung, Tây Ninh 1973, tr 96
NGUYỄN THẾ ANH, Việt Nam dưới thời Pháp đô hộ, Sài Gòn lửa thiêng 1970, tr 345. PH. DEVILLERS, historie du VietNam de 1940 à 1952, Paris, Seuil 1952 tr 68. NGUYỄN TRẦN HUÂN, sđd, tr 211. Cả ba ông Anh, Devillers và Huân đều cho rằng năm 1938 Đạo Cao Đài có 300 ngàn người.
(9) NGUYỄN VĨ, Tuấn chàng trai nước Việt (quyển II) Sài gòn 1969, tr 364
(10) HOÀI NHÂN, 40 năm lịch sử Cao Đài. Biên Hòa 1966. lại viện Đạo Cao Đài thống kê 1973, tín đồ hiện giảm xuống còn 945.000 người thuộc Tòa Thánh Tây Ninh.

1/- Đại Đạo :

Đức Chí Tôn có dạy : "Thầy là chư Phật, chư Phật là Thầy, các con là chư Phật, chư Phật là các con. Có Thầy mới có các con, có các con rồi mới có chư Thần, Thánh, Tiên, Phật". Hoặc nói rõ hơn "Các con là Thầy, Thầy là các con".

Và đó là tính chất vượt lên trên cả nhất và nhị nguyên, gọi là Đạo trong Cao Đài giáo.

Với cái nhìn bao quát này chúng ta xét thấy chữ Đại trong hai tiếng Đại Đạo. Vấn đề đặt ra cho tất cả các vì giáo chủ là giải quyết cuộc đời. Giải pháp của từng giáo chủ xưa nay cũng được gọi là Đạo, nó bao hàm ý nghĩa một thái độ tích cực, một phương pháp hoạt động, một lối sống chi con người. Hiển nhiên với danh xưng Đại Đạo, Đạo Cao Đài tự cho mình là con đường lớn. Những người quen nhìn từ bên ngoài, từ hiện tượng đến tâm linh, vốn quen lý luận trong vòng nhị nguyên, khi phê phán về học thuyết Cao Đài thường có chỗ hoài nghi về thái độ độc tôn trong danh hiệu Đại Đạo. Lớn là so sánh với cái gì nhỏ hơn như vậy các hình thức tôn giáo, triết học đã có , hiện có, đều nhỏ hết hay sao ? Nếu trở lại tánh chất căn bản của học thuyết Cao Đài là chấp nhận sự đồng nguyên tôn giáo trong ý thức và sự dung hòa tư tưởng trong cách hành động thì điều dị nghị về một thái độ tự tôn hẳn không còn đất đứng. Chẳng phải vấn đề sau hay là đúng tụ căn bản, mà là vấn đề còn hiệu lực hay không của các giải pháp từ xưa được đặt ra. Nhơn Đạo, Thần Đạo, Thánh Đạo, Tiên Đạo, Phật Đạo mỗi chi đều có phương cách giải quyết vấn đề nhơn sinh theo học thuyết của mình, nay nhìn nhận tất cả đều hữu lý, hữu hiệu trong một hoàn cảnh nào đó, thời gian nào đó của các hình thức giáo thuyết vẫn là thái độ căn bản của Đạo Cao Đài hay cái linh đài cao nhứt của một Đại Đạo hay một mối đạo lớn. Chữ Đại vì vậy không mang một ý nghĩa nổi bật, vượt lên tất cả như một cá thể độc lập và ngạo nghễ mà trái lại chính là sự trãi rộng ra, bao gồm tất cả để xem mình là kẻ khác, kẻ khác là mình trong một danh thể chung. Những phần tử lẻ tẻ cấu tạo thành mình, nếu mất đi thì chính mình cũng mất và ngược lại nếu không có sự ràng buộc giữa các phần tử với nhau thì những lẻ tẻ vẫn còn lẻ tẻ. Chữ Đại là lớn tìm thấy trong ý hướng chấp nhận sự đồng nguyên với mối liên hệ với nhau giữa những phần tử cấu tạo qua trung gian của một nguồn gốc duy nhất, nó từ chối sự giải thích hơn hay kém trong tinh thần hơn thua với thái độ miệt thị và tôn trọng, nhưng nhận sự thẩm định về mức độ hữu hiệu của các giải pháp với tinh thần cần có nhiều giải pháp đóng góp vào một chương trình chung là giải quyết cuộc đời. Hiểu như vậy thì Đại Đạo là một mối Đạo cho tất cả, một giải pháp vừa chừng cho tất cả, một đường đi chứa đựng được tất cả, nó không phải là một con đường trong số những con đường mà là cái danh hiệu chung cho tất cả các con đường ấy, nó không phải là lối giải quyết của một vị giáo chủ mà là lối giải quyết của tất cả những vì giáo chủ.

2/- Tam kỳ :

Với cái nhìn rộng rãi như vậy, chúng ta thấy lần qua đến chữ Tam Kỳ, nói nôm na là lần thứ ba học thuyết Cao Đài chia lịch trình tấn hóa của nhơn loại làm ba thời kỳ chính. Trong mỗi thời kỳ như vậy đều có một số hình thức tôn giáo nào đó phát sanh để hướng dẫn tinh thần sanh chúng. Mỗi lần khai sanh một hay nhiều tôn giáo như vậy gọi là "Kỳ phổ độ" Tam Kỳ hay lần phổ độ thứ ba được đánh dấu bằng sự xuất hiện của Đạo Cao Đài.

Lịch sử nhân loại theo dòng thời gian là cuộc tranh đấu để sinh tồn và tấn hóa. Aáy là cái lý tự nhiên, nhưng ngặt càng tranh đấu lắm lại càng ác liệt lắm, nên đã bao phen nhơn loại đứng bên bờ vực thẳm của một cuộc diệt vong rộng lớn. Trước nguy cơ diệt chủng ấy, nhiều vị giáo chủ xuất hiện đem lý thuyết đạo giáo truyền bá trong dân gian mong kéo con người trở lại đời sống hiền hòa. Aûnh hưởng của các đạo giáo phần nào đã giúp ổn định đời sống xã hội. Ít nữa trong khoảng thời gian nào đó, trước khi ảnh hưởng lu mờ dần để nhường chỗ cho những giáo thuyết mới phù hợp với trình độ dân trí hơn.

Song song với sự phát triển tinh thần nhơn loại theo hai xu hướng thiện và ác, nhiều vị giáo chủ giáng trần bày ra những lối huấn luyện thích hợp đưa con người trở về hợp nhứt với Thượng Đế mà niệm ý phát sinh càng ngày càng rõ rệt. Nơi đây không còn những con số niên lịch chính xác phân định những móc thời gian giữa các thời kỳ với nhau, vả lại cũng khó làm được như vậy vì sự tiến triển của nhơn tâm nói chung trên dòng tấn hóa là một sự tổng hợp của nhiều cá nhân xuất sắc và trì độn.

Người ta chỉ còn nhớ lại một cách mơ hồ vào thời kỳ tiền sử xa xăm có xuất hiện nhiều vị giáo chủ và những nhân vật lừng danh mà công nghiệp còn được truyền tụng và suy tôn như hàng giáo chủ. Cũng không có ai hình dung nổi hình dáng của các vị này ra sao, hoạt động đích thực của các Ngài ra sao. Những lời thuật lại trong các truyền thuyết thật là khó mà tìm được như những sự kiện hiển nhiên của những con người bằng xương bằng thịt, nhưng ít nữa nó cũng tượng trưng cho những ý nghĩa có tính cách triết học nào đó.

Sang đến thời kỳ phổ độ thứ hai lịch sử còn ghi sự xuất hiện của:

-Đức Thích Ca chấn hưng Phật Giáo
-Đức Lão Tử chấn hưng Tiên Giáo.
-Đức Khổng Phu Tử chấn hưng Nho Giáo.
-Đức Jésus-Christ Khai Gia Tô Giáo.

Tiêu ngữ TAM GIÁO QUI NGUYÊN bao hàm ý nghĩa Quốc Đại vì Tam giáo là quốc đạo dưới đời Lý Trần trở về sau, mà Đạo Cao Đài qui Tam Giáo, vậy Đạo Cao Đài là Quốc Đạo là lý đương nhiên theo lôgic.

Tiêu ngữ NGŨ CHI PHỤC NHỨT bao hàm Đại Đạo vạn giáo vì trong hoàn vũ trong ngoài các tôn giáo : Thần giáo, Thánh giáo, Tiên giáo, Phật giáo (tránh dùng chữ Đạo : Thần đạo, Thánh đạo .. là 5 bước đường tu của Đạo Cao Đài). Thánh Đức Cao Đài đã dạy "Quốc Đạo Kiêm triêu thành Đại Đạo".

Chọn mảnh đất miền Nam làm nôi, làm điểm tựa để bật ra thế giới, nên Đạo Cao Đài mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam, ảnh hưởng tinh thần Tam Giáo: Phật, Lão, Nho. Phật giáo mang tinh thần bản địa của Aán Độ. Lão giáo, Nho giáo cội nguồn triết học phương đông, điều đó không thể biện giải khác được, thông qua Tam giáo.

Như thế, triết học Phương Đông gần đồng nghĩa với Đạo học vì nó phát xuất từ các tôn giáo. Triết học phương Đông đặt vấn đề cơ bản của triết học trong cái nhìn toàn diện, chớ không phân tách chi li như triết học phương Tây. Triết học Hy Lạp thiên về giới tự nhiên hơn con người. Họ tìm hiểu qui luật vũ trụ, nguyên nhân, sự cấu tạo, còn đối với con người họ nhấn mạnh về nhận thức luận. Trái lại, Thần học Cao Đài chú trọng vào Nhơn Đạo rồi Thiên Đạo. Lý trí và tình cảm của người đạo tương quan với trời đất thần linh, xã hội, chính trị, đạo đức. Trong đạo coi trong cái vô hơn cái hữu (vô vi, vô ngôn, vô danh, vô thanh) vì Đạo gần âm dương biến dịch luôn vừa tĩnh vừa động chớ không thường bằng bất biến như triết học Hy Lạp.

Trong Tam giáo mà Đạo Cao Đài thừa kế có tính chọn lọc và phát huy, luôn biến đổi chớ không theo nguyên bản. Bài viết này về Tam Giáo cũng với mục đích như vậy.

I/- Triết Học Phật Giáo

1/- Siddharta nhập Niết Bàn :
Thái tử Cồ Đàm Tất Đạt Ta sanh ngày 8 tháng 4 năm 563 trước Tây lịch. Ngài là con vua xứ Kapilavastu, phía Nam xứ Népan, ở dưới chân núi Hy Mã Lạp Sơn. Năm 17 tuổi, Ngài lấy người em họ, sinh được một con trai tên là Rahula.

Một ngày kia, Ngài ra khỏi thành thấy cảnh đói khổ, bịnh hoạn, chết nghèo của nhân dân mà động lòng trắc ẩn. Thế nên, năm 29 tuổi, Ngài bỏ ngôi vua xuất gia tìm đạo. Sau 7 năm đi chu du và học đạo với các vị đại Phật. Từ đó, Ngài hiến trọn đời mình cho đạo pháp, rao giảng những chân lý Thánh nên ngài đã giác ngộ như Tứ thánh đế và thập Nhị nhân duyên. Đức Thích Ca Mâu Ni nhập Niết Bàn năm 80 tuổi.

2/- Triết học Phật giáo :
Trước khi có Đạo Phật, Aán Độ đã có Đạo Bà la Môn thờ ba thần : Brahma, Shiva, Christna với kinh Véda và Upanishad. Đức Thích Ca đã tiếp nhận ở Aán Giáo những tư tưởng sau :

-Quan niệm vạn vật biến dịch vô thường, vô ngã. -Quan niệm về nhân quả, nghiệp báo.
-Nhấn mạnh vai trò trí tuệ trong quá trình giác ngộ để đi đến giải thoát.

Nội dung chính của triết học Phật giáo được trình bày rõràng trong bàu thuyết pháp đầu tiên của Đức Thích Ca về Tứ Thánh Đế (hay Tứ diệu đề). Bốn chân lý Thánh là :

KHỔ ĐẾ :
Khi chuyển pháp luân viết : "Này các Tỳ kheo ! Sanh là khổ, già cũng là khổ, bệnh cũng là khổ, chết cũng là khổ, gần người mình không ưa là khổ, xa người mình yêu quí là khổ, cầu mà không được là khổ, chấp chặt ngũ uẩn là khổ là một chân lý Thánh".

TẬP ĐẾ :
"Dẫn tới luân hồi và tái sinh là lòng ưa thích và thèm khát, nơi nào có ưa thích đều thèm khát mong cầu, đó là chân lý Thánh về nguyên nhân sự khổ".

Nguyên nhân các nỗi khổ là do thập nhị nhân duyên:

Nhân (quá khứ)

1/- Vô minh : bị mê hoặc không thấy vô thường …. HOẶC
2/- Hành : Hành động xấu tạo ra nghiệp …. NGHIỆP
3/- Thức : Ý thức phân biệt.

Khồ - Quả (Hiện Tại)

4/- Danh sắc : Do kết hợp với thâm tâm mà có
5/- Lục nhập : sáu cảm quan
6/- Xúc : Tiếp xúc với ngoại cảnh

Nhân (Hiện Tại)

7/- Thụ : Cảm nhận từ ngoại cảnh
8/- Aùi : Tham ái, dục vọng.
9/- Thủ : Thu về làm của riêng

Khồ - Quả (Vị Lai)

10/- Hữu : Hiện hữu, tồn tại
11/- Sinh : Sinh ra
12/- Lão tử : Già cheat

Ta có thể dẫn giải một cách dễn hiểu như vầy : Nguyên nhân của sự già chết là sanh (jaramarara, jâti). Nhân duyên của sanh là hữu (bhava), tức cái ý thức về sự có của thân ta. Nhân duyên của hữu là thủ (upâdâna) tức là tính tham muốn lấy cho mình. Nhân duyên của thủ là ái (trisnâ) tức là ưa thích mọi thứ. Nhân duyên của ái là thọ (Vêdâna) tức cảm giác vui buồn. Nhân duyên của thọ là xúc (sparca), cái truyền báo cho ta. Nhân duyên của cảm xúc là lục nhập (sadâyyatana) tức mắt nhập sắc, tai nhập âm thanh, lưỡi nhập vị, thân nhập xúc và ý nhập pháp.

Nhân duyên của lục nhập là danh sắc (nâmarâpa) tức thân danh và sắc tướng ở đời. Nhân duyên của danh sắc là thức (vijnâna) tức ý thức phân biệt. Nhân duyên của thức là hành (sanskâra) tức cái làm cho ta phải hành động. Nhân duyên của hành là vô minh (avidyâ) tức không sáng suốt phân biệt thực giả.

Nếu ta nói thuận từ 1 đến 12 nhân duyên thì : vô minh sinh hành, hành sanh thức, thức sanh danh sắc, danh sắc sanh lục nhập, lục nhập sanh xúc, xúc sanh thọ, thọ sanh ái, ái sanh thủ, thủ sanh hữu, hữu sanh ra sanh vì có sanh mới có lão tử.

DIỆT ĐẾ :
Phật Thích Ca dạy : "Này các Tỳ kheo ! Xa lìa đoạn trừ lòng ưa thích, thèm khát nói trên, giải thoát, không còn chấp thủ, đó là chân lý Thánh diệt đế."

Diệt đế là trừ mọi mê hoặc, khổ ải. Tiếng Phạn gọi là Nirvâna tức Niết Bàn. Niết Bàn được diễn tả những từ ngữ như vô diệt, vô sinh, vô khởi, vô ưu, tịch diệt. Phái đại thừa gọi Niết Bàn là chân như, thật tướng, trí tuệ bát nhã.

ĐẠO ĐẾ :
Phật Thích Ca dạy : "Này các Tỳ kheo ! Tám con đường đạo (Bát Chánh Đạo): chính kiến, chính tư duy, chính ngữ, chính nghiệp, chính mạng, chính tinh tiến, chính niệm, chính định là 8 con đường diệt khổ".

Đạo đế là con đường đưa tới Niết Bàn, giải thoát con người khỏi vòng luân hồi sinh tử.

Trong Đạo Cao Đài nhắc tới TAM HỌC tức giới, định, huệ.

Giới : bao gồm chính ngữ, chính nghiệp, chính mạng. Giới là tích cực làm điều thiện tránh điều ác, gồm

NGŨ GIỚI:

1/- Không sát sanh.
2/- Không trộm cắp.
3/- Không tà dâm.
4/- Không rượu thịt.
5/- Không gian dối.

Định : bao gồm chính tinh tiến, chính niệm, chính định. Định là thiền định, tập trung tư tưởng, từ bỏ mê vọng sai lầm, loại trừ hoặc nghiệp.

Huệ : bao gồm chính kiến, chính tư duy. Huệ là chân tâm sáng tỏ để chứng ngộ Tứ Thánh đế.

Theo Anagarika Govinda trong "The psychological attitude of early Buddhist Philosophy", Rider and company, London 1961 trang 73 thì mối quan hệ Thập Nhị nhân duyên, bát chánh đạo và Tam học như sau :

-Số Á Rập chỉ Thập Nhị nhân duyên
-Số La Mã chỉ Bát Chánh Đạo.

(hình ?)

Tóm lại, "Cả triết học Phật giáo gom lại chỉ quanh quẩn thuyết Thập Nhị nhân duyên và Tứ diệu đế" (1) . đạo Phật là đạo từ bi bác ái, chủ trương con người tự giải thoát chính mình chớ không trông cậy vào quyền lực siêu nhiên bên ngoài con người. Đức Lục Tổ Huệ Năng dạy :
"Muốn hồi hướng về phật, phải theo tự tánh mà hành chớ cầu ngoại thân. Tâm giác ngộ sáng suốt là Phật". Còn thiền theo Thần Tú là thừa kế sắc thái thần thông của thiền Ấn Độ.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) PHAN VĂN HÙM, Triết học Phật Giáo, Hà Nội, Tân Việt 1942, trang 31.

II/- Triết Học Lão Giáo

Thời Xuân Thu - chiến quốc, triết học Trung Quốc cực kỳ phong phú và đa dạng, hàng trăm trường phái, về sau còn sáu trường phái tiêu biểu.

1/- Nho gia vốn là những học giả, những thầy dạy học như Khổng Tử, Mạnh Tử.
2/- Mặc gia là các hiệp sĩ, thạo nghề cung kiếm như Mặc Tử.
3/- Đạo gia là các đạo sĩ, ẩn sĩ như Lão Tử, Trang Tử.
4/- Danh gia là những biện sĩ, du thuyết như Huệ Thư, Công Tôn Long.
5/- Aâm dương gia là những phương sĩ, chiêm tinh, bói toán.
6/- Pháp gia là các nhà chính trị, pháp luật như Tuân Tử, Hàm Phi Tử.

Trung Quốc đất đai rộng lớn, có nhiều dân tộc chung sống. Văn minh của dân tộc phương Bắc là văn minh ngũ hành. Miền Nam gồm các dân tộc Bách Việt. Trong đó, dân Việt thường có nền văn hóa cao đã tổ chức thành Nhà nước, có trống đồng, thờ Thần Nông, giỏi âm dương bát quái. Dân phương Bắc đã chinh phục dân tộc phương Nam rồi tổng hợp các nền văn hóa ngũ hành, âm dương bát quái thành văn hóa chung của Trung Quốc.

"Lão Tử chính là ông tổ triết học của dòng họ Bách Việt mà ngành trưởng của dòng họ này là Hùng Vương đóng đô ở Phong Châu hùng cứ tại Việt Nam (2).

1/- Lão Tử Tây Du : Tiểu sử Đức Lão Tử như Đạo vô vi mờ mịt của Ngài. Tổng hợp các sách và Kinh Tiên Giáo, ta có thể viết tiểu sử Ngài như sau : Đức Lão Tử sinh ở nước Trần năm 571 trước Tây lịch sống cùng thời với Đức Khổng Tử lớn hơn Trọng Ni 53 tuổi (1). Ngài rời Lạc Dương vào năm 500 TTL qua ải Hàm Cốc gặp Doản Hỉ xin truyền đạo. Nhân đó, Ngài ở lại viết xong bộ Đạo Đức Kinh (gồm 2 thiên, 81 chương) là một kỳ thư. Sau đó, Ngài sang hướng Tây "Lưu sa Tây độ" mà "quảng huyền Đạo Đức".

Năm 666 vua Đường Cao Tông tôn Ngài là Thái Thượng Huyền Nguyên Hoàng Đế. Năm 743, vua Đường Huyền Tông tôn Ngài là Thái Thượng Lão Quân. Các tôn hiệu này phù hợp với câu kinh "Khai thiên địa nhơn vật chi tiên". Ngài có trước khi trời đất hình thành do khí hồng mông hóa sinh : "Tiên thiên khí hóa, Thái Thượng Đạo Quân".

Ngày "Nhứt thân ứt vạn, diệu huyền thần biến" giáng sanh nhiều lần với nhiều danh hiệu khác nhau như Thái Thượng Đạo Tổ, Lão Quân, Lão Tử … Hội Thánh chọn ngày 15 tháng 2 "nhị ngoại nhập ngũ" tức ngày giáng sanh gần nhứt làm lễ vía Ngài.

2/- Quan niệm về Đạo của Lão Tử :
Đạo giữ nhiệm vụ trọng tâm trong triết học Lão Tử. Đạo là nguyên lý vô danh tối thượng, sanh ra vạn vật. "Vạn vật trong trời đất sinh ra từ cái hữu, cái hữu từ cái vô danh mà ra" (2)

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) HOLMES WELCH, Taoism, the Parting of the way, New York 1967
(2) Lão Tử, Đạo Đức Kinh, chương 40
(2) NGUYỄN HỮU LƯƠNG, Kinh dịch với vũ trụ quan Đông phương, bài tựa

Đạo của Ngài là cái gì chưa tên gọi : "Đạo khả đạo phi thường đạo, danh khả danh phi thường danh" (Đạo có thể gọi tên không phải Đạo thường, tên có thể gọi ra không phải là tên thường) (3)

Chữ "thưỡng" trong triết học Lão Tử có nhiều ý.
-"Trở về cái mạng gọi là thường, biết cái thường gọi là minh, không biết cái thường làm bậy gọi là hung" (4)
-Sự thể hiện của Đạo là Đức, "Thánh nhân thường khéo cứu người".

Đức là sức mạnh, là sự thể hiện của Đạo. Đạo là nguyên lý phát sinh phát triển vạn vật. Đức là biểu hiện của đạo nơi sự vật. Mọi vật đều tôn đạo quí đức (ĐĐK, chương 51). Vậy, Đạo là cái nhờ đó mà mọi vật được sinh và Đức là cái mọi vật được định hình và đặt tên để trở thành nó mà phân biệt với cái khác. <> Sống hợp với tự nhiên là sống hợp với Đức với Đạo thường của Lão giáo. "hòa cùng đạo trời đất, hòa thì thường hữu, thường hữu thì sáng" (5).

Đao bao gồm cái có lẫn cái không, động và tĩnh, âm và dương. Đạo không có cái gì cụ thể nhưng nhờ đạo mà có tất cả. "Trời được cái MỘT mà trong, đất được cái MỘT mà an, thân được cái MỘT mà linh, suốt được cái một mà đầy, vạn vật được cái MỘT mà hồi sinh" (1)

Đạo mông lung "Mắt không thấy được, tại không nghe được, tay không nắm được, đón nó thì không thấy đầu, theo nó thì không thấy đuôi" (2). Lão Tử cho rằng : "Đạo trống rỗng đổ mãi không đầy, Đạo như vực thẳm, dường như tổ tiên của muôn vật" (3)

******************

(3)ĐĐK, ch 1
(4) ĐĐK, ch 16 (5) ĐĐK, ch 55
(1)LÃO TỬ, Đạo Đức Kinh, chương 39
(2) ĐĐK, ch. 14 (3) ĐĐK, ch. 4
(4) ĐĐK, ch. 77

Ngài lại nói : "Đạo sinh nhất, nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật" (ĐĐK, ch 42). Nhất là cái một, cái gom mọi cái làm một, chưa gọi tên. Từ cái một sinh cái hai đã phân chia thì có tên gọi tức trời đất, âm dương. Từ cái hai sinh cái ba là Thiên Địa Nhân. Từ cái ba sinh ra vạn vật vì Thiên Địa Nhân sẽ hóa thành mọi vật từ thiên nhiên đến con người.

Trong quá trình phát sinh phát triển, đạo theo qui luật "Nhân pháp địa, địa pháp thiên, thiên pháp đạo, đạo pháp tự nhiên" (ĐĐK, ch. 25). Không vật nào mà không bị đạo chi phối" "Lưới trời lồng lộng, tuy thưa mắt mà không lột một mảy lông" (ĐĐK, ch. 73). Đạo tùng theo các qui luật :

-Luật điều hòa thống nhất : theo lão Tử muôn vật đấu tranh để hòa hợp, bổ sung chớ không phải để tiêu diệt lẫn nhau. "Vạn vật cõng âm, bồng dương, khí xung nhau nhưng hòa nhau" (ĐĐK, ch. 42).<> -Luật cùng tắc biến : nhờ biến mà thông. Lão tử dạy: "Gió mát không suốt sáng, mưa lớn không suốt ngày" (ĐĐK, ch.25) và "khuyết thì tròn, cong sẽ ngay, trũng lại đầy, cũ sẽ mới" (ĐĐK, ch. 22)

 

-Luật phản phục : "Quay trở về là cái động của Đạo" (ch. 40) "Đạt chỗ cùng cực lui không, giữ lòng thanh tịnh, vạn vật đều do đó mà ra. Ta lại thấy tất cả quay về, vạn vật trùng trùng, vật nào cũng quay về cội rễ của nó. Trở về cội rễ gọi là tịnh, gọi là phục mạng. Phục mạng gọi là đạo thường"

 

-Luật quân bình : cái dụng của đạo đức là giữ cho sự sinh hóa của vạn vật được quân bình không thái quá hay bất cập. Lão Tử nói : "Đạo Trời có khác gì cây cung giương lên, cao thì ép xuống, thấp thì nâng lên, đủ thì bớt, thiếu thì bù. Đạo Trời là bớt chỗ dư bù chỗ thiếu" (4). Lão Tử đã nhìn toàn bộ xã hội con người trong mối quan hệ biến chuyển không ngừng từ hiện hữu sang hư vô.

3/- Luyện Đạo trường sanh :
Đức Lão Tử dạy : "Thiểu tắc đắc, đa tắc hoặc" vì "theo đạo thì càng ngày càng bớt, bớt rồi lại bớt nữa đến không còn gì cả" (Vi Đạo nhật tổn, tổn nhi hựu tổn, dĩ chí ư vô vi).

Bớt cái gì ? Bớt cái trục lợi, bớt chạy theo danh vọng tiền bạc, chỗ mà Đức Lão Tử bảo "thiểu tư, quả dục" và Krishnamurti - Hội Thông Thiên học nói "Soyez Rien!" để đạt đạo trường sanh.

Giáo lý Cao Đài dạy : "Đạo Hư Vô, Sư Hư Vô" phải có cái tâm "vô chấp". Theo Đức Lục Tổ ngồi thiền chỉ là phương tiện chớ không phải là cứu cánh, muốn giải thoát thì chỉ "Kiến tánh thành Phật". René Foúeré cho rằng những kẻ tu thần thông mong người đổi xem như bậc dị nhân, phi thường là giả trá. Bà Bát Nương dạy : "Phải tìm cho được cái tịnh trong cái động"

Người tu thiền phải biết lấy dương âm (Càn Khôn) làm nồi lò, lấy Tam Bửu (tinh, khí, thần) làm thuốc để luyện nấu linh đơn. Tâm là lửa, Can là củi, tỳ là lò đất, phế là ấm nhôm, thận là nước; lấy cái đại đức đại hạnh trong chính bản thân ta mà bế ngũ quan, vận chuyển ngũ hành, để tâm hư không, dưỡng tinh hóa khí, dưỡng khí tồn thần, luyện thần hườn hư, đạt thành chánh quả.

Vậy lò Bát quái đặt ở đâu ? Không nơi nào xa lạ, ngay trong thân thể ta, nơi nào Đạo gia gọi là Đơn Điền (dưới rốn ba thốn). Bát Quái là cơ quan gì trong cơ thể ta?

Theo "trung y chẩn đoán học giảng nghĩa" thì quẻ Càn thuộc kim, quẻ Khảm thuộc Thận thủy, quẻ Cấn thuộc Mật, quẻ Chấn thuộc ruột non, quẻ Tốn thuộc Can mộc, quẻ Ly thuộc Tâm hỏa, quẻ Khôn thuộc Tỳ Thổ, quẻ Đoài thuộc Bàng quang. Người ta phải ổn định tám cơ quan ấy qui về Đôn Điền mà luyện Đạo.

Theo phương thuật các đạo sĩ về thần bí có lục thông, giáo lý Cao Đài chỉ nhận Thiên Nhanõ thông tức thấy được mọi việc ngoài ngàn dặm và đại thần thông (lậu tận thông) tức vượt lên mọi phiền não, hoàn toàn không còn bị nghiệp chướng trói buộc nữa.

Nếu luyện Tam Bửu được thuần dương thì "Hữu tinh thần hựu dưỡng tinh thần, tinh thần bổn thị Linh đơn dược" là thuốc trường sanh vậy. Lúc ấy, Đức Lão Tử nói : "không ra khỏi ngõ mà biết việc thiên hạ. Không trông ra cửa vẫn biết Đạo Trời" (Bất xuất hộ trí thiên hạ. Bất khuy dũ, trí Thiên Đạo).

Tóm lại, tịnh luyện trong Đạo Cao Đài là một chiết trung tổng hợp : thiền định (Phật), luyện đơn (Lão), và chiết Khảm điền Ly (Kinh Dịch).
 

III/- Triết Học Khổng Giáo :

1/- Văn Tuyên Vương :
Khổng Tử (551-479 TTL) tên là Khâu, tự là Trọng Ni. Người nước Lỗ, xuất thân từ một gia đình quí tộc đời nhà Châu. Năm 35 tuổi, Ngài làm quan dưới đời Tề Cảnh Công, năm 52 tuổi, đời Lỗ Định Công giữ chức Tư Không rồi Tư Khấu. Năm 56 tuổi, Ngài lãnh chức Tướng Quốc, sau đó từ chức đi chu du.

Khổng Tử sống vào cuối thời Xuân Thu. Xã hội thời ấy loạn lạc, tôi giết vua, con giết cha, đạo đức suy đồi. Thế nên, Ngài lấy học thuyết chính danh để củng cố quyền lực nhà Châu và học thuyết Trung dung để lập lại trật tự đạo đức, sao cho xã hội hòa thuận lẫn nhau. Triết lý Trung dung phản ánh thực trạng xã hội lúc ấy.

Suốt 14 năm du hành các nước, mong được các vua thi thành cái đạo của Ngài. Rốt cuộc, Ngài trở về nước Lỗ lúc đã 68 tuổi. Ngài mở trường dạy học, có tới ba ngàn môn sinh, trong đó có 72 người hiền (Thất thập nhị hiền). Thầy Nhan Hồi nổi tiếng là bậc hiền triết.

Mùa xuân năm 841 TTL, người nước Lỗ đi săn bắt được một con kỳ lân què chân trước bên trái. Khổng Tử đến quan sát rồi bưng mặt khóc, khi trở về nhà, Ngài nói : "Ngô đạo cùng hỷ" (Đạo ta đến lúc cùng). Sách Xuân Thu chép điều đó, Ngài ngưng. Thế nên, đời sau còn gọi Kinh Xuân Thu là Lân Kinh.

Một ngày năm Nhâm Tuất (479 TTL), Ngài đi tiêu diêu dạo quanh nhà hát và hát : "Núi Thái Sơn đổ sao? Cây lương mộc bị hủy hoại rồi sao? Người triết nhân suy yếu ư ?" rồi mất lúc 73 tuổi. Năm 739, Đường Huyền Tông truy phong Đức Khổng Tử là Văn Tuyên Vương mà trong Đạo xưng tụng là Văn Tuyên Đế Quân.

Tương truyền, Đức Khổng Phu Tử đã "san thi, dịch Thư, tán Dịch, định Lễ, bút Xuân Thu", có nghĩa là Ngài đã rút gọn Kinh Thi, chọn lọc Kinh Thư, giải rộng Kinh Dịch, qui định kinh Lễ, sáng tác Kinh Xuân Thu.

Đối với Kinh Dịch, Ngài xiển dương những ý tưởng của Văn Vương và Chu Công mà làm ra Thập Dực (10 cánh)

1/- Thoán thượng truyện: giải nghĩa thoán từ của Văn Vương ở thượng kinh, khởi đầu bằng hai chữ THOÁN VIẾT.
2/- Thoán hạ truyện: giải nghĩa thoán từ của Văn Vương ở hạ kinh, cũng khởi đầu bằng hai chữ THOÁN VIẾT.
3/- Tượng Thượng truyện: ở thượng kinh chia làm hai: 1/- đại tượng truyện lý giải cái tượng của toàn quẻ; 2/- tiểu tượng truyện lý giải cái tượng từng hào, thích rõ nghĩa hào từ của Chu Công.
Vậy mỗi quẻ có một đại tượng truyện và 6 tiểu tượng truyện. Tất cả đều bắt đầu bằng hai chữ TƯỢNG VIẾT.
4/- Tượng hạ truyện : Ở hạ kinh cũng phân chia như trên.
5/- Hệ Từ thượng truyện :
6/- Hệ Từ hạ truyện: hai thiên này gom tóm tất cả tư tưởng cốt yếu của Khổng Tử, bình giảng tổng quát triết lý của toàn bộ Kinh Dịch và luận bổ nghĩa cho một số hào.
7/- Văn ngôn truyện : Giải thêm nghĩa cho lời thoán và hào từ của hai quẻ Càn Khôn.
Văn ngôn viết luôn dưới hai quẻ đó.
8/- Thuyết quái truyện : Giảng rõ ý định của người xưa khi làm Kinh dịch, chú giải cái hình tượng của 8 quẻ chính.
9/- Tư quái truyện : luận giải thứ tự các quẻ trong Dịch.
10/- Tạp quái truyện : Xếp 64 quẻ thành 32 đôi mà ý nghĩa thường trái ngược nhau.

2/- Sự hòa hợp Thiên địa Nhân :
Đức Khổng Tử đề cao Đạo Trời (Thiên Đạo) và Đạo Người (Nhân Đạo) như trong Thần Học Cao Đài. Đạo Tam Tài : Thiên Địa Nhân thì người là đức của Trời Đất, giữ vai trò trung gian. Con người thể hiện thiên lý, thiên mạng nên có Nhân Đạo. Theo Đức Khổng Tử thì Nhân Đạo phải hợp với Thiên Đạo. Những từ Thiên Đạo, Thiên Mạng, Thiên Lý có khi chỉ ngôi vị Thượng Đế, có khi nguyên lý tối cao, chẳng hạn như :

-Thiên Địa vạn vật : Thiên đây là Trời đối với Địa là Đất.
-Hoàng Thiên Thượng Đế : chỉ ngôi vị tối cao thống ngự vạn vật.
-Thiên mạng chi vị tính : nguyên lý tối cao, luận giải mọi lẽ.
-Thành bại tại thiên : định mạng do trời chi phối, khó cưỡng lại.

Đức Khổng Tử đã xây dựng hệ thống lý luận hoàn chỉnh, hòa hợp trên dưới, trước sau rất cân đối theo sơ đồ dưới đây :

Sẽ bổ túc sơ đồ sau

Thiên Đạo :

Thái Cực
Aâm Dương
Thiên Đạo
Thiên Lý
Thiên Mạng

Nhân Đạo

Tính
Tính mạng
Đức

Tâm truyền :

· Suất tính chi vị Đạo
· Con người là Đức của Trời
· Cách vật vị trí
· Hành Đạo, đạt Đạo

Công truyền :

· Chính danh, trung dung
· Tam cang, ngũ thường
· Minh minh đức, Tân dân, Chí thiện
·Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ

Nhờ Thiên Đạo biến hóa ra muôn vật, con người. Thiên mạng giao phó nơi con người gọi là tính. Sống theo tính tự nhiên trời phú gọi là Đạo. Hành đạo theo thói quen của bản tính gọi là đức. Nếu Thiên Đạo có Thiên mạng thì đạo người có tính mạng. Đó là đặc điểm nhân bản trong triết học Khổng giáo, vừa đề cao Trời Đất vừa đề cao con người mà Đạo Cao Đài thừa kế áp dụng triệt để trong Kinh Điển.

Nhân đạo gồm hai mặt tâm truyền (hình nhi thượng siêu hình) và công truyền (hình nhi hạ đời thường). Về tâm truyền, nhận thức các lý lẽ cao siêu của vạn vật để hiểu rõ bản thể thiên nhiên của Trời Đất là trung dung, trung hòa mà hành đạo, đắc đạo.

Về công truyền đạo đức nhân sanh : con người sống thì phải chung đụng với mọi người trong xã hội, muốn hòa thuận phải giữ tam cang, ngũ thường. Nếu không hài hòa với nhau được, con người cần phải được giáo dục về nhân trí, tu thân. Trong tam đức : trí, nhân, dũng thì trí phải đứng hàng đầu. "Đạo thường trong thiên hạ có năm mối (ngũ luân) thi hành năm mối ấy thì phải có tba đức. Vua tôi, cha con, chồng vợ, anh em, bạn bè, đó là năm đạo thường trong thiên hạ. Còn ba đức lớn trong thiên hạ là : trí, nhân, dũng." (1)

Theo Khổng Tử cái tự nhiên Trời cho gọi là tính, thực hện tính đó gọi là Đạo. Nhưng đường Đạo phức tạp vì nhiều khi con người hành động sai với ý mình muốn. Do đó, Đạo phải mở lớp Hạnh Đường để điều chỉnh những sai lầm, giúp cho con người thấy được bản tính thiên phú của mình "suất tính chi vị đạo, tu đạo chu vị giáo" (2)

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) TRUNG DUNG, chương 20;
(2) TD, ch.1

Trong Tân Luật của Đạo Cao Đài chỉ nhấn mạnh giữ gìn tam cang, ngũ thường mà không nói đến ngũ luân. Thật ra, tam cang rút ra từ ba mối quan hệ đầu của ngũ luân. Chính Đức Khổng Tử thường chỉ nhấn mạnh đến quan hệ vua tôi, cha con, chồng vợ hơn hai quan hệ anh em và bạn bè.

Trong quan hệ quân thần thì "Vua lấy lễ mà sai khiến tôi (thần) tôi lấy trung mà thờ vua (quân)" (1). Trong quan hệ phu phụ thì trên thuận dưới hòa.

Năm đạo thường (ngũ thường) của mỗi người trong xã hội là : nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Nếu giữ được năm con đường ấy thì gia đình an vui, xã hội trật tự.

Nhân là lòng thương người, giúp tha nhân thực hiện nhân tính.
Nghĩa là lòng biết ơn con người, lấy đức báo đức, lấy lòng ngay thẳng ơn nghĩa thay oán thù, lợi lộc. "Vị lợi chỉ gây oán thù, chính vị nghĩa làm ra lợi" (2).
Lễ là tương kính tôn trọng lẫn nhau. Lễ hiểu rộng là quan hôn tang tế. Khổng Tử dạy Nhan Uyên : "Điều gì không phải lễ đừng nhìn, không phải lễ đừng nghe, không phải lễ đừng nói, không phải lễ đừng làm".
Trí là sự sáng suốt nhận biết mọi vấn đề, hiểu rõ Nhân Đạo, Thiên Đạo
Tín là trung tính, trung thành, ai cũng phải giữ chữ tín.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) Luận ngữ, Bát Dật, III
(2) Đại Học, chương X; (3)Đại Học, ch.3

Tóm lại, "Người xưa muốn làm sáng cái đức sáng của mình trong thiên hạ, trước hết phải lo trị nước mình, muốn trị nước phải lo việc nhà cho chỉnh tề, muốn tề gia trước hết phải lo tu thân. Muốn tu thân trước hết phải giữ lòng ngay thẳng, muốn chính tâm phải thành ý, phải có tri thức thấu đáo, trí thấu đáo thì mới thành, ý thành thì tâm mới chính, tâm chính thì mới tu thân được. Tu thân rồi tề gia, tề gia rồi trị nước, trị nưới rồi mới bình thiên hạ. Từ Thiên tử tới thứ dân ai ai cũng phải lấy việc tu thân làm gốc" (3)

Xem thế, Thiên Đạo hòa hợp với Nhân Đạo trãi qua quá trình tám bước (bát điều mục) : cách vật, trí tri, thành ý, chánh tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Như thế chưa đủ, giáo sĩ muốn hoàn thành thiên chức của mình còn phải tôi luyện trí, nhân, dũng.

Trí là sự sáng suốt nhận biết mọi vấn đề hiểu rõ Nhân Đạo, Thiên Đạo. "Muốn nhân mà không muốn học thì bị cái ngu che mờ, muốn trí mà không muốn học thì bị cái sai trái che mờ, muốn trực mà không muốn học thì bị cái ương ngạnh che mờ, muốn dũng mà không muốn học thì bị cái loạn che mờ, muốn cương mà không muốn học thì bị cái bạo tàn che mờ". (Luận ngữ, Dương Hóa, 17).
Thế nên, thiếu học kém trí khó mà tu thân, hiếu thảo, hòa đồng.

Nhân là lòng thương người, sửa mình theo lễ giáo, hạn chế dục vọng ích kỷ, hành động theo đạo đức. "Điều gì mình không muốn thì cũng đừng làm cho người khác". (Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân - Luật Ngữ, Nhan Uyên).

Dũng là ý chí biết xấu hổ cái sai, cái xấu của mình, dám từ bỏ và cương quyết làm điều thiện. "Kẻ ham học gần với đức trí, ham làm gần với đức nhân, biết hổ người gần với đức dũng. Ai biết ba điều ấy tức biết phép tu thân. Biết phép tu thân tức biết phép trị nhân, biết phép trị nhân tức biết phép trị quốc gia, thiên hạ" (Trung dung, chương 20).

Tóm lại, triết học Khổng Giáo ra đời vào thời Xuân Thu nhưng nó vượt khỏi không thời gian tồn tại giá trị đến ngày nay. Triết học ấy giúp cho Đạo Cao Đài làm nền tảng sống vững trong lòng người và giúp các nước Châu Á thành những con rồng kinh tế.
 

IV/- Chọn Lọc Tinh Hoa Tam Giáo

Xuyên qua những điều vừa trình bày, về phương diện triết lý, Đạo Cao Đài nhìn nhận những nguyên tắc cơ bản của Tam giáo sau đây :

1/- Phật giáo : Luật nhân quả : nghiệp báo, luân hồi. Tam học : giới định huệ trong đó có bát chánh đạo, ngũ giới cấm. Tam qui, từ bi bác ái, minh tâm kiến tánh.

2/- Lão giáo : Thuyết Tam bửu, ngũ hành, luyện chơn thoát tục siêu phàm, tu tâm luyện tánh, quan niệm về Đạo.

3/- Khổng giáo : Thuyết Trung Dung, thuyết biến dịch, Tam cang ngũ thường. Tam đức : trí, nhân, dũng. Tu thân, tề gia … Sự thờ kính tổ tiên. Tồn tâm dưỡng tánh.

Tổng tắt, triết học Cao Đài tổng hợp để giải quyết những vấn đề cụ thể vào cuộc đời chứ không phải là những khái niệm trừu tượng hay những giáo lý viễn vông. Thực chất, Giáo lý Cao Đài không thiên duy tâm mà cũng không thiên duy vật, vì tâm và vật không thể tách rời nhau. Tâm vật bình hành mà tương trợ lẫn nhau. Nói một cách khác Thiên Đạo và Thế Đạo không là hai Đạo, Thiên Đạo là chuyển đưa người đời từ nơi phàm tu trở nên chí thiện, chí Thánh. Đạt hàng Thánh trở lại giúp đời (Thế Đạo) đến cảnh Đại Đồng huynh đệ, tạo dựng thiên đàng tại thế.

Tóm lại, Đạo Cao Đài có mục đích qui Tam giáo "mà nhiều người tin tưởng trong tương lai, những luồng tư tưởng này có thể dung hòa thành ý thức hệ kiêm đủ chân thiện mỹ, khả dĩ đem lại cho phương Đông và toàn thể nhân loại một cuộc sống tinh thần cũng như vật chất đầy đủ, tốt đẹp, luôn luôn khai phóng và hướng thượng" (1).

Triết gia Pháp Charles Renouvier cũng đã kêu gọi đồng bào ông hãy quay về tôn thờ triết học phương Đông … mà Việt Nam là nơi tập trung. "Luồng tư tưởng lớn Aán độ nằm trong Bà La môn giáo và Phật giáo; luồng tư tưởng lớn Trung Hoa nằm trong Khổng Giáo và Lão giáo. Điểm đặc biệt nhất là cả hai luồng tư tưởng lớn này đều hướng về Việt Nam, tập trung nơi đây, thăng hoa và phát triển đến cao độ, khiến nước này có cái thế vươn mình xa rộng khắp Đông Nam Á" (2).

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(2) NGUYỄN HỮU LƯƠNG, sđd, bài tựa
(3) TRẦN VĂN RẠNG, Đại Đạo sử cương (quyển II), trang 23

Đức Cao Đài phán truyền lập một Thế Giới Đại Đồng, không phân biệt chủng tộc, tôn giáo, chánh kiến, sang hèn … vượt trên khả năng hoằng khai vạn loại của họ. Đại hội Thần linh học thế giới đã phát biểu :

"Tuy không có người Đạo Cao Đài nào tham dự hội nghị để thấy rằng chỉ có Đạo Cao Đài mới khả dĩ thực hiện được việc tổng hợp tôn giáo mà Đại Hội Thần linh học năm 1952 theo đuổi, nhưng bất cứ tín hữu Cao Đài nào cũng biết rằng Đạo Cao Đài chung góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục đích cao thượng đó" (3)

Thật vậy, dù khách bàng quan có đạo hay chưa đạo đều tìm thấy trong Đạo Cao Đài một chỗ đứng thích nghi cho mình để quan sát kiêm nghiệm chân lý vũ trụ vô cùng (mà giáo lý Cao Đài gọi là Nhơn Đạo). Bởi lẽ, Đạo Cao Đài là cánh cửa luôn mở rộng tầm nhìn cho mọi người đi vào vũ trụ và thế giới loài người mà không phân biệt chủng tộc, cao thấp, sang hèn. Vì Giáo lý Cao Đài dung hòa thuyết Đông Tây kim cổ và khai thông mọi đường lối xây dựng trong mọi xu hướng gom về một chân lý độc nhất là hòa bình nhân loại.

Tóm lại, háo sinh là đức lớn, nên Đức Chí Tôn dạy sự THƯƠNG YÊU. Đạo đức của người là Nhân Nghĩa. Đạo lý của vạn vật là Âm dương, tứ đức của Càn Khôn là : Nguyên, Hanh, Lợi, Trinh, Ngũ thường của người : Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín. Thế nên, con người chủ Nhân đạo không thể làm trái những điều đó. Trái thì "vật cực tắc biến" để tái lập trật tự mới mà thiên lý lưu hành.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
(1) NGUYỄN HỮU LƯƠNG, sđd, trang 27

Lễ bái là hình thức bên ngoài để tỏ sự kính trong lòng. Đạo Cao Đài đã phát sinh trong lòng xã hội Việt Nam nên lễ tiết phản ánh xã hội này. Ngoài việc thờ cúng Đức Chí Tôn, người Đạo thờ cả Thần, Thánh, Tiên, Phật và phụng tự tổ tiên.

Thờ cha mẹ và ông bà không phải tục lệ mê tín dị đoan mà là cách tỏ lòng nhớ cây có cội, nước có nguồn, nhớ ân sâu nghĩa nặng của người sinh ra mình. Sự thờ kính cũng là cách bảo vệ thuần phong mỹ tục, vun bồi luận lý. Việc phụng tự phải làm tận đáy lòng mình nghĩa là phải chí thành chí kỉnh. Đức Khổng Tử dạy : "Tế lễ tổ tiên phải kỉnh như có tổ tiên ở đó, tế như tại, tế thần như Thần tại, tế Thần như Thần ở đó".

Người Việt Nam làm lễ là phải lạy, phải chấp tay. Bàn tay phải là Nguyệt (âm), bàn tay trái là Nhựt (dương). Aâm dương tương hiệp mà sanh sanh hóa hóa. Chấp tay ấn týlà dùng ngón tay cái trái ấn vào ngón VÔ DANH chỗ cung Tý (Thiên khai y Tý) rồi nắm trọn lại. Ngón tay cái phải ấn vào ngón trỏ cung dần (nhân sanh ư Dần).

Trong năm ngón tay, ngón vô danh (áp út) biểu tượng cảnh trời đất lúc chưa khai : "Vô danh thiên địa chi thử". Đến hội Tý mới lập cõi trời : "Thiên sanh ư Tý" mà cung Tý lại ở ngón tay vô danh, chỗ bắt đầu. Sau khi tạo thiên lập địa, vạn vật mới hóa sanh đồng thọ khí nơi mẫu : "Hữu danh vạn vật chi mẫu" mà Mẫu chỉ là ngón tay cái. Theo bí pháp, ngón trỏ, ngón út là 2 ngón xuất điển quang; ngón giữa và ngón vô danh là 2 ngón tiếp điển quang. Thế nên, bắt ấn tâm tiếp điển thì co hai ngón giữa lại và chỉ thẳng hai ngón trỏ và út ra để chống tà điển mà luyện đạo. Còn ấn tý chỉ dùng để hộ thân mà không xuất điển nên 2 ngón trỏ và út không đưa ra. Khi cúi lạy, 2 bàn tay úp xuống, hai ngón cái gát lên nhau sanh Tứ Tượng, tám ngón tay còn lại chỉ Bát Quát mà biến hóa Càn Khôn. Phần lễ và nhạc phải đi đôi để nhặt giữ trật tự đàn cúng và điều hòa trời đất.

Lễ giả Thiên Địa Chi Tự
Nhạc giả Thiên Địa Chi Hòa

Nhờ sức mạnh tinh thần lễ nhạc thêm vào kinh kệ đủ cảm hóa lòng người tu thân, và "chúng ta đã nghe thấy ở tiếng đàn lời của đấng thiêng liêng" (Lời của danh nhân Hồi giáo Maulana Rumi). Thế nên, cơ bút không còn cần thiết nữa. Tiếng trống, tiếng chuông, tiếng đàn, tiếng kèn hòa lẫn với lời cầu kinh thể hiện sự nhường nhịn lẫn nhau, dung hòa lẫn nhau dẹp hẳn tiếng bấc tiếng chì trong cuộc sống chật vật hằng ngày. Vì thế, ngoài việc tế lễ nhạc còn là phương cách mầu nhiệm giúp cho lớn nhỏ, sang hèn hòa và kính lẫn nhau giúp cho xã hội quân bình an lạc.

Lễ có mục đích : 1/-Hàm dưỡng tính tạo ra thiện cảm tốt giữa người và người. 2/- Lập thế quân bình cho hợp đạo Trung dung. 3/- Định ngôi thứ và trật tự trong xã hội. 4/- Kềm thúc và tiết chế tình dục, không cho phóng túng và hỗn loạn. Như vậy, lễ dạy người biết kỉnh Trời Đất, Thánh tiên, biết tiết độ và đối đãi vừa chừng trong nhân quần.

Nhạc có mục đích : 1/- Cảm hóa lòng người theo điều thiện. 2/- Hiểu được lòng u ẩn của người đàn. 3/- Diễn tả tinh thần của mộc sắc dân, một nước.

Thế nên, lễ phải kỉnh mà nhạc phải hòa. Việc giao tiếp ở đời cũng phải vậy. Chủ cung kính thì khách mới hòa vui. Vậy lễ nhạc để điều hòa và giúp cho con người có lễ nghĩa và văn hóa vậy việc tế lễ Đức Chí Tôn của Đạo Cao Đài hết sức tiến bộ. Xét quá trình các Tôn giáo từ xưa tới nay, ta thấy rằng: Từ thời thượng cổ, quan niệm về Thượng Đế còn mơ hồ. Con người thờ tô tem gần như rộng khắp mặt đất.

Trong cựu ước, người hiến lễ lên Thần linh bằng đồng nam đồng nữ làm vật hy sinh. Đạo giáo chỉ độc tôn, Thánh Moise là Đấng hằng hữu và phải tàn sát tất cả sắc dân nào có tín ngưỡng riêng.

Qua thời trung cổ, người ta quan niệm Thượng Đế có quyền tác họa, ban phước. Kẻ nào làm lành được lên Thiên đàng hay Cực lạc, còn đứa dữ thì bị đày vào hỏa ngục hay Địa ngục. Tôn giáo nào cũng cho mình là đúng, là phải. Do đó mới gây ra chiến tranh Tôn giáo như ở Aán Hồi, hoặc kỳ thị Tôn giáo ở Âu Châu.

Về tế lễ Trời Đất, thay đổi những con vật lớn bằng những con vật nhỏ gọi là Tam sanh mà không còn dùng con người làm vật hy sinh như trước nữa. Thời kỳ hiện đại, ngoài những Kinh Thánh sấm truyền báo trước Đạo Cao Đài xuất hiện ở Âu Châu. có Hội Thông Thiên học, Hội Baha'I tuyên truyền thuyết tôn giáo Đại Đồng (La religion universelle) và báo tin cho toàn nhơn loại sẽ có một nền tôn giáo chủ trương Đại Đồng Thế Giới ra đời. Đến năm 1926, Thượng đế đã giáng trần lập Đạo Cao Đài có Giáo hội, Giáo pháp, kinh lễ chuẩn định.

Đạo Cao Đài cũng quan niệm rằng : việc hiến lễ lên Đức Chí Tôn không có chi bằng sanh mạng của mình. Nhưng thay vì dùng đồng nam đồng nữ hoặc sinh vật để cầu phước, cầu danh lợi cho riêng mình, người tín hữu Cao Đài dùng Tam bửu là 3 món quí báu nhứt của con người gồm Tinh Khí Thần thay bằng Bông Rượu Trà dâng lên Đức Đại Từ Phụ.

-Bông tượng trưng cho hình thể hữu vi (thể xác) tức là Tinh
-Rượu tượng trưng cho trí não khôn ngoan tức là Khí.
-Trà tượng trưng cho linh hồn, tức là Thần.

Việc hiến lễ của tín hữu Cao Đài không cầu mong phước lộc cho riêng mình mà chỉ nguyện dâng cả thân này, từ thể xác, trí não đến linh hồn làm con vật hy sinh để phục sinh, để phục vụ, thi hành lịnh của Đức Đại Từ Phụ đưa nhơn loại đến cảnh huynh đệ Đại Đồng.

Hình Quả Càn Khôn đầu tiên tại Từ Lâm Tự 1926.