Nữ Trung Tùng Phận

 _____

Dụng văn-hóa trau-tria nữ phách,

Lấy kinh-luân thúc-thách quần hồng,

Gươm thư giúp sức gươm hùng ,

Điễm tô nghiệp cả con rồng cháu tiên .

Bởi rẻ-rúng thuyền-quyên thiếu học,

Dầu chí thân tơ-tóc cũng khi .

Thinh-thần cao-thấp nhờ thi

Giục tài nữ-sĩ sánh bì cùng nam .

Chinh-phụ trước treo nên giá guí

Áng văn làm nhuệ-khí cầu vinh

Thêm duyên chước quí giao tình

Mỹ-ngôn nương ý gia-đình an vui .

Nấu kinh-sử ra mùi son phấn

Cầm bút nghiên đặng thấm má đào

Quần xoa đỡ ngọn binh-đao

Lấy hình thục-nữ dậm màu nước non.

Cửa thánh-miếu hỡi còn thiếu gái ,

Chốn quyền-môn nữ lại vẫn không

Vật  chơi ở chốn khuê-phòng

Đã cam phận vợ để chồng cầm duyên .

Phần nội-trợ trăm phiền đeo đẳng

Đạo phụ cơ đã nặng cho mình

Duyên may chồng đã nghĩ tình

Còn cha, còn mẹ có đành phận đâu ?

Nỗi em chị bởi đâu chẳng thuận

Nỗi nhi-tôn lẩn-bẩn bên lưng

Nỗi nhà, nỗi bếp, nỗi lân ,

Nỗi trong thân tộc, nỗi gần nỗi xa .

Trên lo thảo, giữa hòa, dưới thuận

Ngoài nên danh trong vững mối giềng

Nỗi trông hương-hỏa giữ bền

Giúp nên chồng có phẩm quyền cao sang .

Mảng lo-lắng chữ nhàn nào rõ

Huống để công đến ngõ Khổng-trình

Rừng nho biển thánh thinh-thinh

Nữ lưu nào thấu muôn nghìn thi-thơ.

Kĩnh tổ-tiên, nỗi thờ, nỗi phụng

Tế tông-đường, lo cúng lo đơm

Kiến thân, viếng sớm thăm hôm

Chua cay rõ miếng, cơm ngon, cá bùi .

Lưỡi lừa miếng nhai cơm lũ trẻ

Kiêng vật ăn đặng để nuôi con.

Còn con nòi giống chồng còn ,

Mảnh thân đành chịu hao-mòn với ai ?

Còn gặp thủa xanh mày lịch sắc

Dâng hình hoa treo mắt bướm ong

Nào là hương đượm lửa nồng

Nết khuôn giữ vẹn chữ đồng lương nhân .

Muốn trau-chuốt mặt ngần thân dịu .

Vẽ cho hay mày liễu má đào

Thương gìn lúc ốm khi đau ,

Sợ chê xấu phận, cậy màu phấn-son .

Mình mỏng-mảnh, sức non-nớt yếu

Đỡ-nâng chồng vốn thiếu tay co

Không toan sớm đói chiều no,

Lựa là tứ hải ngũ hồ giúp nhau .

Cứ tựa cửa phòng đào giấu dạng

Ngoài nước non nào hẳn vơi chênh .

Mảng trong thấm nghĩa nặm tình

Để công bẻ liễu bắn bình trượng phu .

Dầu khôn mấy giả ngu cho thuận

Phải bao nhiêu cũng nhận lỗi lầm .

Phòng đào giữ rủi rơi trâm ,

Sợ lơi hơi sắt, tiếng cầm lạc cung .

Thử từ nết khi chung lúc chạ ,

Gióng từ hơi, hòa-nhã tơ loan,

Chì vui dưới trướng ngoài màn.

Nhẫng lo ngại nỗi phụ-phàn ái-ân .

Nghe từ lịnh, cúi vâng từ mạng

Nhọc lòng chi nào dám dỉ hơi!

Sợ cơn dông gió tơi-bời.

Trà-mi xơ-xảy hoa rời rã bông.

Che đậy kín, tường đông ong bướm,

Giấu nhặt nghiêm, nhụy tướng hương bình .

E khi vách có âm thinh,

Để gương lỗi đạo, lỗi tình phu-thê,

Giao thân cứ gần kể kẻ thiết,

Ép nhớ thương làm điếc làm đui.

Mặc người cha dể mẹ duôi

Ngoại tông nương phận, nếm mùi trân cam.

Hiểu thương ghét giả cam phận dại .

Biết nên hư chẳng cãi cho cùng

Nên thì an phận kiếm cung,

Hư thì khổ vợ tội chồng chung nhau .

Ngoài mặt phép, chàng sao thiếp vậy,

Giữa cửa công phải quấy đồng thân .

Vinh thì chàng mão thiếp cân ,

Hèn thì chàng váy thiếp quần đổi thay .

Lấy khổ-cực làm bài thuốc mến,

Dụng đau thương rù-quến thâm tình

Dầu chàng đổi dạ én anh,

Tề-mi vẹn Đạo giữ gìn phép khuôn ,

Nâng khăn-trắp giải buồn quân-tử

Hầu tửu trà giấc ngủ không an

Chàng vui thiếp cũng vui càng

Chàng buồn thiếp tựa bên màn khóc theo ,

Dòng tương chảy thân bèo trôi-nổi

Chẳng ai thương chửa lỗi binh lời

Chàng thì biển cả vơi-vơi

Thiếp thân bóng bọt giữa vời linh đinh .

Nếu gặp phước bố kình đáng khách ,

Biết yêu hoa dưới ngạch phòng thu

Rủi duyên, gặp phải thường phu ,

Nhành xuân thì trọng, gương thu dở cầm .

Khi lịch sắc, trao trâm đáng giá

Cơn tàn hoa, keo rã sơn rời .

Vẻ hồng mắt mỏ bao mươi ,

Đưa cho quân-tử trọn đời chủ-trương .

Nhụy đương nở mùi thơm ngào-ngọt

Dâng hình hoa lo lót con ong

Trăm năm kim cải cũng chồng

Trái duyên cũng vẹn đạo tùng mà thôi .

Thân lòn cúi, vợ tôi chồng chúa,

Đạo phu thê  như đũa nên đôi .

Dầu cho lúc đứng, khi ngồi ,

Chàng là chúa cả, thiếp thời gia-nô .

May quan cả rủi cho lê-thứ

Trong gia-tộc cũng cứ phép nhà

Hèn người sang ấy của ta

Chê người, ta lại cho là đáng khen .

Chồng sang đặng ta hèn chẳng quản ,

Chồng đẹp hình ta mảng lo-âu .

E ra nhiều thiếp nhiều hầu ,

Rồi tham bẻ lựu, bỏ đào bơ-vơ.

Hễ xấu dạng, thì nhơ phận thiếp

Còn đẹp hình nhác kiếp phù-dung .

Mình thương người cũng thương cùng

Còn như chê bỏ, lại dùng vào đâu ?

Kiếm xứng mặt mày râu dưới thế

E không mưu đủ kế gìn duyên .

Còn theo tham ván bán thuyền.

Trông chi giữ mảnh hương nguyền cùng nhau,

Lỡ lối cũ động-đào lạc bước ,

Khó cầm duyên đợi ngọc cầu lam

Thân tiên dầu lỡ gót phàm ,

gương xưa lỗi ráp ai cầm làm chi .

Nhẹ là bức, nặng chì tình nghĩa

Để dụng riêng cho phiá nữ-lưu.

Thung-dung quân-tử hảo-cừu ,

Năm thê bảy thiếp mặc dầu trăng hoa .

Nào có tưởng vợ nhà đau-đớn ,

Ôm tình-si, muôn lượng sầu than.

Máu ghen chăn gối dẫy tràn,

Hình mai ủ-đột, sắc càn héo-don .

Hễ càng ngắm hao mòn giá ngọc

Càng riêng lo tơ-tóc không bền .

Chàng vui cung nguyệt trao duyên

Thiếp sầu sợ nén hương huyền bớt thơm .

Lo rồi ngại ra cơn mất nết

Vì ghen tương hết biết thân mình

Dám toan tử-tiết với tình

Còn chi kể đến gia-đình hư nên.

Nếu ôm-ấp một bên thương nhớ ,

Bịnh tương-tư khó gỡ cho kham .

Nên toan đập nát cung cầm ,

Vô duyên đành phận, sống làm chi đây ?

Thương ra giận khó khuây nỗi nhớ

Mối tơ duyên ai gỡ cho đang

Hỡi người cỡi phụng ngừa loan ,

Phải như vợ dám phụ-phàng mới sao.

Tả nỗi thảm, thêm đau mấy đoạn ,

Mượn bút hoa đắp cạn thành sầu .

Tiếng tiêu dấu lọt phụng-lầu ,

Hoặc may gỡ đặng giây sầu nữ-nhi .

Cầm bút ngọc đề thi tự thuật

Một kiếp sanh của bậc văn-tài

Nêu gương tuyết giá hậu lai,

Gỡ trong muôn một những bài sanh ly .

Khi đầu ấp cùng khi tay gối

Thân-thiết nhau sớm tối quen hơi .

Chừ sao chong ngọn đèn ngồi,

Cô-đăng giỡn bóng, ghẹo người thương tâm

Nào là thuở âm-thầm dan-díu,

vịnh bóng trăng dặng níu hoa đào .

Chừ sao bỏ cảnh úa xào,

Nhụy phai, hương lợt khuôn rào tả-tơi?

Nào khi đứng lúc ngồi đủ mặt .

Qua tường đông lóng bậc tơ-đồng .

Chừ sao chăn-chiếu lạnh-lùng

Phím loan nín bặt, tranh tòng đứt dây .

Nào khi lén vẽ mày thục-nữ

Nào khi lo gìn-giữ hương thề .

Chừ sao bướm cũ lìa huê,

Vườn thu vắng khách, ủ-ê canh tàn .

Nào khi tựa bên màn canh lụn

Nào khi ngồi ngó bóng Hằng-Nga

Chừ sao để lụn canh gà,

Vắng hoe gối phụng, nguyệt tà, hoa thưa .

Nào khi đổ mây mưa đảnh giáp

Nào khi lo ấm-áp cung thiềm

Chừ sao vắng dạng, tàn đêm

Gia cư rách cửa, ven thềm cỏ chen .

Nào khi ước giữ niềm son-sắt

Nào thề non nắm chặt dải đồng

Chừ sao đổi dạ thay lòng

Hẹn xưa bỏ chảy theo dòng tương-giang .

Nào khi đứng giữa đàng trông ngọc

Nào khi ngồi dưới bọc trông dâu

Chừ sao phụ nghĩa sơ-giao

Phòng toan ném gánh tâm đầu sông Ngân .

Nào khi đến cầu lam chưởng ngọc

Nào khi lo giả thuốc trường sanh .

Chừ sao bỏ nghĩa én anh,

Tham lê, bỏ lựu, phụ tình trước mai.

Nào khi cửa then gài mấy lớp

Cấm vườn xuân nườm-nượp én anh

Chừ hoang cây cỏ xủ mành,

Gần cây chim lánh, đến cành gió day .

Nào khi sắc so tài đẹp dạ ,

Nào khi nhen hương-hỏa ba sinh

Chừ toan bứt mảnh tơ-tình ,

Trà ngâu chê nhớ, rượu quỳnh chối thương

Nào khi hỏi thăm hang Từ-Thức

Nào khi dò mấy bực cầu ô

Chừ sao kẻ Hớn, người Hồ

Để cho phòng hạnh ra mồ quạt duyên .

Nào là lúc ngửa-nghiêng đêm quạnh

Nào là khi thức tỉnh đêm khuya

Chừ sao loan-phụng chia lìa

con trông, vợ nhớ mắt kề ngó song .

Càng thấy con khờ không đủ trí

Càng thêm lo huyết-khí bên chồng

Nâng niu lúc ẵm khi bồng ,

Phụ thân thế phận cho chồng dạy khuyên .

Càng sợ hở thung-huyên phiền-muộn.

Thảm bao nhiêu gắng gượng làm vui

Tảo-tần sớm dưỡng chiều nuôi ,

Thế chàng thiếp lãnh vai người hiếu nam.

Thấy em dại không ham đèm sách

Càng để lòng hỏi-hạch kinh luân

Thay chàng thiếp trả nghĩa thâm

Dạy em văn-hóa thiếp làm trưởng-huynh.

Càng nghĩ đến linh-đinh phận thiếp ,

Càng ngại lo tội-nghiệp thân con.

Những ngờ nước thấm đầu non

Nào hay trăng khuyết hoa-mòn nhơn duyên

Càng đeo-đẳng nỗi phiền nỗi thảm

Càng thương thân chích bạn lìa đôi

Phận sao phận bạc như vôi

Nước lưng đáy gáo, hương trôi dòng là.

Càng ngắm đến cỏ hoa vật loại

Càng thẹn vì vắn-vỏi tơ tình

Chim kết cánh, cây liền cành

Còn thân thiếp chịu một mình đơn côi !

Kìa cá giỡn vẩn vơ đáy nước,

Nọ kết đôi cưu thước ven trời

Còn thân thiếp chịu cút-côi

Đèn khuya nhắc thảm, gió mơi ghẹo sầu .

Kìa oan-ương ấp nhau chẳng hở

Nọ én-anh rỉ-rả kêu thương

Còn ta luống những đoạn-trường ,

Gối chăn tê-tái, chiếu giường lạnh-tanh !

Kìa cầm điểu bẻ cành kết ổ

Nọ thú trùng moi lỗ làm hang

Này thân thiếp chịu gian-nan,

Linh-đinh đất chiếu, trời màn không nơi !

Kìa ong kiến tha mồi dành để,

Cơn khốn cùng có thể nuôi thân .

Còn thân thiếp chịu khốn-nàn

Tả-tơi nỗi mẹ, trần truồng nỗi con !

Thôi đành kiếp nớt-non gượng sống

Sống vì con chẳng sống vì thân

Đòi phen đỗi thảm ra mầng

Nâng-niu trẻ dại cho gần đặng cha !

Đưa giọt sữa ra hoà giọt lụy

Trong tình chung huyết-khí đúc hình .

Còn con may đặng giữ tình

Khối chung tình ở nơi mình ấu-nhi.

Nghe trẻ khóc như chì dần dạ

Thấy con đau như đá đập đầu

Còn con ô-thước bắc cầu

Mất con là cửa vô lầu lãnh-cung .

Thấy xuân đến vẻ hồng khắp chốn

Nương con thơ sống rốn cùng xuân .

Ru con giọng hát ngập-ngừng ,

Xuân ôi! xuân biết mấy lần đau thương ?

Ve kêu hạ dường trêu thảm ,

Mưa sầu tuôn mấy dặm biệt-ly

Dỗ con lệ ngọc li-bì,

Hạ ôi, hạ có biết nghì phu-thê?

Chiều thu nhắc, ủ-ê cảnh hạn,

Nhấp-nhô xem cánh nhạn về non

Trông thu rầu ngó thân con ,

Thu ôi,thu biết hao-mòn tấm duyên ?

Đông lạnh ngắt, mảnh mền úm trẻ .

Ngồi đêm trường quạnh-quẽ phòng không

Nhớ chồng thấy trẻ não-nồng ,

Đông ôi, đông biết tấm lòng kiên-trinh ?

Vắng mặt chồng cân hình của trẻ

Ngó thấy con đặng vẽ tượng chồng

Cân thương trẻ ấy mà đong ,

Thì trong thương ấy của chồng tám phân .

Kìa máu huyết, cành xuân nhụy nở

Khối ái-ân đành ở nơi con .

Dầu cho biển cạn non mòn

Tơ-duyên khắn-khít chỉ còn bấy nhiêu .

Trẻ nhỏ-dại lắm điều học-hỏi ,

Thường kiếm cha mong mỏi thấy nhau .

Dỗ con chỉ bóng giải sầu

Rằng: khuya đèn thắp cha hầu về thăm .

Hơi mảnh áo còn cầm đặng ngữi

Gối loan gìn từ buổi kết duyên

Ba sanh dầu toại thửa nguyền

Họa trong giấc mộng giải phiền giao hoan .

Càng bạc phước càng than con dại,

Lo tảo-tần mãi-mại dưỡng nuôi.

Còn cha con tỷ như côi

Chít-chiu trẻ khó, bồi hồi mẹ đơn .

Nhịn ăn mặc ngừa cơn thiếu thốn,

Làm lụng nhiều nuôi dưỡng sắp con .

Nại chi xác yếu thịt mòn

Gia tư miễn đặng vuông tròn giữ duyên .

Lớn một tuổi mẹ thêm một khổ ,

Hiểu một điều mẹ hổ cho thân

Trí con lần mở nẻo gần

Hỏi cha sao phụ, tố-tần làm răng .

Chẳng lẽ nói cho chàng đen bạc

Chẳng lẽ cho cỡi hạc quên nha

Không đành nói thác ra ma .

Không đành nói ngụ nơi nhà lầu xanh .

Không lẽ nói mến anh quên én

Không lẽ rằng trộm nén hương thừa

Nói chi tìm vợ dâng dưa ,

Lẽ nào nói rượt theo vừa Hằng-Nga .

Không lẽ nói đi qua Đông-Độ

Không lẽ rằng vô số chinh-phu .

Lẽ nào nói bị tội tù

Lẽ nào nói trấn Tây-Âu làm hoàng.

Còn nói thiệt rằng chàng phụ thiếp

Cũng vì mê theo kiếp làng chơi

E con đến lớn nên người .

Gương cha để thẹn những lời bợm hoang.

Riêng chịu thảm không than với trẻ

Đổ lụy rơi theo khóe miệng cười

Vui là gắng-gượng làm vui

Cái vui cùng trẻ là hồi ai-bi.

Ngàn dâu ngó ngày chầy, thăm thẳm,

Bận lòng con lại vấn nô-y

Xem chừng coi mảnh anh-nhi

Co tay đếm tuổi, bấy chầy không cha .

Hột cơm tẻ, nhai ra như cát

Gan còn nguyên như nát bao chừ

Nuôi con từ lúc đào thư

Bao nhiêu máu thịt công chờ bấy nhiêu .

Chàng đâu rõ khúc-khiu cực nhọc

Lớn khôn-ngoan biết học biết hành

Biết ơn nuôi dưỡng sanh thành

Tìm cha lại bỏ một mình thiếp côi .

Càng thấy lớn mầng rồi lại sợ

Mầng nên hình còn sợ theo cha

Dường như con vịt mẹ gà ,

Trẻ thơ vội phản mụ già kinh tâm .

Làm lụng té bao lăm của-cải ,

Để cho con làm ngãi cùng con .

Nỗi lo đôi lứa vuông tròn,

Còn lo gia-thất vĩnh-tồn hậu lai.

Định hương hỏa, hằng ngày qui tế ,

Lập pháp-gia, tự kế phụng thờ

Con chàng thiếp trả khi thơ ,

Dòng chàng thiếp dạy phụng thờ tổ-tông .

Lựa cho học các công các nghệ

Tính cho hay mọi vẻ văn tài .

Sĩ, nông ,công ,cổ sanh nhai

Ngư, tiều, canh, mục làm bài bảo thân .

Hễ phải mặt văn-nhân tài-tử,

Dạy con nên vẹn giữ nhơn-luân ,

Văn là thượng-sĩ danh thần

Võ thì bạt-tụy siêu-quần quân trung .

Quan thì phải tận trung vì chúa

Dân thì hay tập búa Lỗ-Ban ,

Sang thì giữ vững ngai vàng

Hèn thì trừ đảng bạo-tàn hại dân .

Trọng thì lấy đai-cân làm lịnh

Khinh thì lo trừ nghịch làm duyên

Nước non để tuổi cùng tên,

Quốc-gia khinh-trọng bở-bền nơi dân.

Con thương mẹ dầu vâng lịnh dạy,

Thương quê-hương trọng ngãi quân thần

Ngọn rau tấc đất là ân

Một dòng một giống lo cần ích chung .

Nếu đề đặng tinh-trung hai chữ

Vạch lưng con viết chữ dể dành

Rủi cơn loạn quốc khuynh thành

Tấm gan liệt-sĩ cũng đành độ dân .

Dầu rủi phận nợ thân chẳng vẹn

Đạo cần-vương nêu tiếng thanh cao

Trung-thành giữ cõi Nam-Trào

Hùng-anh trước đặng Ngụy-Tào khiếp oai.

Trước quốc-chánh chia hai tộc chủng

Núi Hoàng-Sơn định phỏng biên cương

Bắc-Nam hiệp tổ Hùng-Vương ,

Xúm nhau nâng nổi miếu-đường Việt-Nam

Giang-san bốn nghìn năm tổ-nghiệp

Văn-hóa so cùng kịp tha-bang

Xa-thơ nay gãy giữa đàng

Con tua giữ dạ cứu nàn giúp nguy .

Nào quốc-thể người thi kẻ thị

Nào dân đem phép quỉ hớp hồn

Nấu sôi cái máu anh-phong .

An-bang tế-thế một lòng lo âu .

Đấng quân-tử đâu đâu cũng nợ

Khắp năm châu khai mở qui-mô

Châu-lưu tứ-hải ngũ-hồ

Thơ hương đắc-vận cậy nhờ dân sanh .

Vùng Nam-hải, uy-linh nhứt quốc ,

Cỏ rẽ hai, chia đất lấp ranh ,

Trời còn roi nước hùng-anh ,

Giang-sơn là đấy, còn mình ở đâu ?

Con cũng đứng mày râu dưới thế ,

Nếu kém phương, thiếu thế vận-trù

Dầu khôn mẹ cũng cho ngu ,

Tài chi trong kiếp tội-tù dã-man .

Con phải nhớ da vàng máu đỏ

Cõi Nam-Châu rỡ-rỡ quốc triều

Con Hồng cháu Lạc bao nhiêu ,

Thiếu tài kém đức, định triều an bang.

Mẹ dầu phải suối vàng nhắm mắt,

Vui thấy con đáng mặt làm trai .

Nhục con, con chịu chớ nài

Nhục cho Quốc-thể ra tài hi-sinh.

Thất xã-tắc dân mình nghịch chủng

Quen nghề tham lại nhũng quan gian

Sâu dân mọt nước bạo-tàn

Mua quan, bán chức nhộn-nhàng cân đai.

Đem chơn chánh phô-bày trừ mị

Nâng-niu cho dân-khí lẫy-lừng

Dân thì biết phận làm dân ,

Chúa cho đáng chúa, đình-thần đáng quan .

Trừ đảng dữ tham gian bạo ngược

Diệt những phường mưu chước cầu vinh  .

Xem dường cuồng khấu biên-đình

Cung dâu tên cỏ, nước mình chấn-hưng.

Xem lịch-sử vĩ-nhân mấy mặt

Đại trượng-phu trước giặc vong thân .

Nên danh khai quốc công-thần

Nêu tên hậu thế xa gần tặng phong .

Muốn hiểu tổ vinh tông báo hiếu

Học cho hay trọng yếu Miếu-đường .

Tầng quen cỡi ngựa cầm cương

Trận trung quyết thắng, chiến trường đoạt  binh .

Lựa những mặt tài-tình thọ giáo,

Học cho thông mối Đạo quân thần

Trương-Lương dâng dép ba lần,

Chút công ấy định Hớn Tần nên hư .

Trọng-Ni nhận vi sư Hang-Thác

Học tinh-thần khai thác nho-tông

Gẩm coi tổn bấy nhiêu công

Làm cho thiên-hạ đại-đồng tri-trí.

Tôn kỉnh thầy cũng bì cha trẻ

Mới đắc-truyền mọi lẽ cao siêu .

Học hay kế nhiệm mưu mầu

Học nên tài đặng giải sầu quốc-gia

Học đặng định chánh tà giả thiệt

Học cho thông đặc-biệt hư nên

Học gan sắc đá cứng bền

Học cho đủ chước xây nền Nam-Phong .

Học cho rộng giao-thông tứ xứ

Học cho cùng xử sự ngoại-lân

Học cho đúng bậc tài thần

Ưu quân ái quốc vua cần dân nghinh .

Học cho thấu máy linh cơ tạo

Học cho toàn trí xảo văn-minh .

Thâu tài hay, nhập nước mình ,

Làm cho dân hưởng thái-bình giàu sang.

Công dạy dỗ muôn ngàn khó nhọc

Ơn của thầy con học nên người

Tài hay tom góp một đời ,

Cho con chẳng kể vốn lời hơn thua .

Thầy lao-lực tùy vừa trí trẻ

Dạy cho thông mọi lẽ gần xa .

Tuổi xanh con đặng trí già

Còn thơ con học hóa ra lão thành .

Con nhờ thầy công-danh mới toại.

Như nhờ cha mới giỏi hình-dung

Hai ơn ấy gẫm so đồng

Nghĩa kia như hiếu, mặn-nồng cả hai .

Xưa ruộng Thuấn voi cày chim cấy

Vì hiếu thân nỗi dậy tuổi tên .

Đế-Nghiêu tìm hiếu truyền hiền ,

Nương nơi gương ấy vẫn bền đạo con .

Mẫn-Tử-Khiên tích còn roi dấu,

Dẫy xe cha áo xấu mặt dơ,

Sợ đàn em dạy u-ơ,

Khổ thà cam khổ cũng thờ dưỡng-nghi .

Con ví biết trọng nghì phu-tử

Hiển-tông-môn khá giữ nơi lòng.

Đừng làm nhục tổ hổ tông ,

Lập thân trả hiếu nối dòng truyền hương .

Nhìn thung-đường đền ơn cúc-dục ,

Nhớ công-sanh giữ chút hình-hài.

Dưỡng-nuôi lao-khổ đắng cay ,

Lửa hương chỉnh ước có ngày nối xa .

Còn em-út trong nhà thơ bé ,

Trai dạy khuyên gái để khép khuôn .

Con đừng quen tánh luông-tuồng,

Các em hư nết gièo buồn song-thân .

Một cục máu chia phân mấy mảnh

Hình-hài em tượng ảnh thân con .

Chữ rằng huyết-mạch đồng-môn ,

Riêng chưng thân thể, tâm hồn cũng con .

Ngoài gia-tộc nước-non vầy bạn

Lựa tài danh giao cạn tâm-tình

Đời như trận giặc đua tranh

Dầu tài một ngựa một mình khó nên .

Coi gương trước Thánh-Hiền ghi lại

Kết bạn nhau đạo ngãi làm sao

Tuy là khác thửa Đồng-bào ,

Mà trong sanh-tử một màu sắt-son.

Lưu, Quan, Trương giữ còn nghiệp Hớn ?

Gìn trọn thề chết sống có nhau .

Dầu cơn độc-mã đơn đao,

Tâm trung nghiã-khí Ngô, Tào cũng kiêng.

Sài, Triệu, Trịnh cũng quyền như thế

Mà nên mưu đủ kế đồ vương

Tống thâu thiên-hạ Đại-đường

Cũng do bởi học nơi trường hữu-giao .

Trong vũ trụ hiệp hòa là mạnh ,

Phận đồ-thơ phải gánh non sông.

Anh em bạn tác vầy đông .

Xô thành cũng ngã, lấp sông cũng bằng .

Trai nam-tử kiếm cung là phận

Đạp nước-non đặng tấn khí hùng .

Đi con đường thế gai chông ,

Lớn gan hiu-quanh thì lòng cũng nao.

Tình phu-phụ biết bao nghĩa trọng ,

Đạo nhơn-luân gầy sống của đời

Dầu cho non-nước đổi dời

Còn niềm chồng vợ, còn người, còn ta .

Bạn trăm tuổi thân hòa làm một

Dầu sang hèn xấu tốt cũng duyên

Cùng nhau giữ vẹn hương nguyền

Cái duyên kình-bố là duyên Châu-Trần .

Con đừng thấy phụ-nhân nan hòa

Cầm hồn hoa vày-vã thân hoa

Vợ con thay phận mẹ già

Nuôi con mẹ cậy bóng ngà nữ-dung .

Khi tối sớm lạnh-nồng có kẻ

Thân-mật con đặng dễ giữ con

Mẹ lo trong lúc còn non

Vợ con lo lúc thân mòn gối run.

Nếu khổ-cực chung cùng chia sớt ,

Dầu sang vinh đừng bớt tình nồng .

Hễ là vào đạo vợ chồng ,

Hư nên đều có của ông công bà .

Con chớ ỷ mình là nam-tử

Chiếm chủ-gia hẹp xử thê-nhi .

Đừng xem ra phận tiện-tì ,

Quyền trong nội-trợ cũng bì đồng nhau .

Ai nâng-đỡ khi đau lúc ốm

Ai vù tròn nắng sớm mưa mơi

Tình chung bền giữ một đới

Chia cơm cắn muối không dời lòng thương.

Áo trâu đắp đông sương lạnh-lẽo

Cửa hấp gà mở nẻo tiễn phu.

Lập thân đừng để danh lưu ,

Cũng như Bá-Lý-Hề âu lạc tình .

Chém vợ để cầu vinh thuở trước

Ngô-Khởi còn gian-ngược chi danh .

Con đừng mượn nét khuynh thành

Lợi thân mà hại đến mình hồng-nhan .

Đừng sang-trọng phụ-phàng nghèo khó .

Gặp hầu xinh vội bỏ thê hèn .

Cá kia chung chậu hơi quen ,

Ái-ân đầm-thấm bởi bền nghĩa nhân .

Gương đẹp-đẽ Mãi-Thần thuở trước

Trọng nhơn luân sau trước nên quan .

Hiền-danh ghi tạc giang-san ,

Nghĩa-trung đi cặp con đàng trựơng-phu .

Tống-Hoằng chí trượng-phu không đổi

Giữ nhơn-luân sợ lỗi đạo hằng

Từ duyên công-chuá giao thân ,

Đúc cơm vợ quáng ân-cần dưỡng nuôi .

Biết tình nghiã biết mùi ân-ái ,

Chia đau thương cột dải đồng tâm

Kìa ai đã gọi ân thâm

Hơn niềm chồng vợ âm-thầm giúp nhau .

Đừng đến lúc ốm đau chẳng ngó

Hương sắc xinh lại bỏ hoa tàn

Những là anh én nhộn nhàng

Buôn duyên bán nợ như hàng chợ đông .

Có chi trọng đàn ong cánh bướm

Nơi phồn-ba đậm nhượm màu gian

Đừng quen kết lũ vầy đòan

Cửa thanh lâu những rộn-ràng gío trăng .

Giấc phong-nguyệt xem bằng túy-mộng

Vợ cùng hầu so-sóng đồng thương

Nhỏ thì trọng,lớn thì nhường

Noi cân quân-tử ra trường đánh ghen .

Coi thân vợ như em nhỏ dại

Đem lòng yêu phận gái đơn cô

Đặng chồng dường thể đặng mồ

Chôn thây cửa lạ cậy nhờ ở ai .

Phải tôn khí cành mai đương nở,

Đừng xa-hoa làm mớ hàng chơi .

Sánh mình mỏng-mảnh thương người,

Rủi sanh phận gaí khó cười với thân .

Gái mẹ dạy ân-cần cho lắm

Đừng để mình lụy đến sông tương

Bông dầu đẹp khá gìn hương

Quí chi liễu ngõ hoa tường trao duyên .

Đóng chặt cửa giữ nguyên trinh tiết

Trọng thân danh bền nét đào yêu .

Phụng lầu gác uyển chờ tiêu

Giao cầu cho đáng nhiễu điều giá gương .

Đừng đứng dựa sông tương nhắn khách

Đừng trông trăng hỏi ngạch cung thiềm

Đừng đề thi lá thơ chim

Cầu hôn để phụng đến tìm cung loan .

Con khá nhớ hồng-nhan phận mỏng

Đừng làm cho thẹn bóng trăng xuân .

Hồng-quần tài sắc đa-truân ,

Vào vòng bạc phận, chi mong trọn nguyền

Hoa phong nhụy cung Tiên cũng mến ?

Gấm lót đường trọng tiếng cũng nhơ

Nhà vàng phận quí khi thơ

Gót sen dầu lịch cũng nhờ vẻ xuân .

Đừng cho nhiễm lấm thân thục-nữ

Chốn phòng the cứ xủ rèm là

Vườn thu giấu dạng Hằng-Nga

Hải-Đường nở muộn mặn-mà ái-phong .

Phàm phận gaí đứng hàng khuê-các ,

Phải trau-tria tướng hạc hình mai .

Chín tầng cửa đóng then gài ,

Ra ngoài nghiêm-nghị trong bày đoan-trang .

Đối với khách đồng bàn đồng tuổi ,

Nhớ cho hay lời nói giọng cười .

Ngôn từ ngọt dịu thanh tươi,

Tiếng tiêu khải phụng phục người mới ngoan .

Gặp cơn rảnh nhà lang vắng khách .

Công chỉ kim đèn sách học hay .

Trăm nghề dầu chẳng đủ tài ,

Dệt văn Tô-Huệ gỡ dày chinh-phu .

Sửa từ nết ngày thậu tập tánh ,

Trăm hạnh hay bởi tránh đều thô.

Xấu-xa rách-rưới lõa-lồ ,

Đoan-nghiêm tánh-đức cũng cho gái lành .

Còn đương thuở tuổi xanh thơ bé ,

Rán theo cha học lễ học văn .

Phép xưa tùng phụ đã rằng ,

Dựa thân cội-tử đợi hàng trượng-phu .

Thánh xưa dạy từ câu nói hiếu ,

Đạo thờ thân chầm khíu nên kinh .

Tích xưa nhắc đến Đề-Oanh,

Thương cha nên phải bán mình kêu oan .

Bến nước gái mơ-màng trong đục ,

Đếm mười hai hoạ phúc khó lừa .

Xem cha cư-xử mà ngưà ,

Phòng sau cho khỏi đổ thừa lở duyên .

Cao niên biết tuyển hiền đáng mặt ,

Khỏi lầm mưu kẻ giặc phong tình .

Sự đời thấu rõ dạng hình.

Trá ngôn lánh chước gia-đình pháp nghiêm.

Đợi nơi cửa khách tìm thức ngọc ,

Đừng đổ đường rời bốc đóa hoa

Trong người so sánh với ta .

Lường tài cân sắc hiệp hòa mới nên .

Ai nam tử giữ bền tơ-tóc ,

Nhiều người hay lừa lọc câu thề .

Trước khen sau ắt có chê ,

Ghi tâm tánh đức kiếm bề phụ nhau .

Rủi để khách tóm thâu tiết-hạnh ,

Tránh không qua nhẹ tánh nghi ngờ .

So mình nắm dễ tóc-tơ ,

Ngoài ra còn lắm hẫng-hờ lứa đôi .

Nét xuân sắc mấy hồi là trọng ,

Xuân lỡ rồi khó mộng xuân nguyên .

Thà cho đáng mặt thuyền-quyên ,

Đừng làm cầm sắt ra duyên bẽ-bàng .

Khi gặp đặng phải trang tài-mạo ,

Họăc trao trâm đắp áo làm tin

Thì toan giữ vẹn chung tình ,

Đưa thoi đừng để lỗi mình nữ trung .

Đến lúc đã chung phòng hòa-hiệp

Phải tùng phu là phép xưa nay .

Mạnh-Quang tích trước ghi tài .

Tề-Mi vẹn đạo chẳng nài khổ-thân